Toezicht op voedselveiligheid richt zich op de hele plantaardige en dierlijke voedselketen en is daarmee het grootste publieke belang waarop wij als NVWA toezien. Iedereen moet erop kunnen vertrouwen dat voedsel veilig is. Dat vraagt om ondernemers die zich aan de regels houden en een toezichthouder die optreedt als dat niet gebeurt.
Onze monitoringsprogramma's, risicobeoordelingen en incidentorganisatie toonden vorig jaar hun waarde in een incident met muizengif. We grepen direct in nadat muizengif was aangetroffen in de lever van een kalf, door blokkades op te leggen aan veehouderijbedrijven waar het middel was toegepast. In korte tijd werden de bedrijven bezocht, en vrijgegeven nadat onderzoek uitwees dat er geen risico was voor de voedselveiligheid.
Naast (vernieuwing van) toezicht en handhaving, zetten we steviger in op preventie door bedrijven te informeren over wet- en regelgeving. Daarnaast besteden we meer aandacht aan het vergroten van bewustwording bij consumenten over mogelijke voedselveiligheidsrisico's.
In 2023 is 47% van onze capaciteit besteed aan toezicht op voedselveiligheid. Financiers van dit publieke belang zijn derden (36%), het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) (35%) en het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) (29%).
We verdelen ons werk over 8 domeinen waarbij de meeste werkzaamheden uitgevoerd worden binnen het domein vleesketen en dat deel van ons toezicht op voedselveiligheid waaronder slachthuizen vallen.
Domein
% van totaal gerealiseerde uren
Bijzondere eet- en drinkwaren inclusief claims
3%
Chemische en microbiologische veiligheid van levensmiddelen
4%
Diergeneesmiddelen
4%
Dierlijke bijproducten
5%
Diervoeder
4%
Horeca en ambachtelijke productie
18%
Industriële productie
13%
Vleesketen en Voedselveiligheid
49%
Jaarplanresultaten
In ons jaarplan voor 2023 zijn resultaten geformuleerd. Hieronder staat per resultaat in hoeverre we die in 2023 hebben behaald.
Risicogericht systeemtoezicht voor voedselveiligheid bij erkende en geregistreerde bedrijven is, voor zover er capaciteit beschikbaar was, uitgevoerd. Het model voor risicogericht toezicht op basis van bedrijfsprofielen is verder aangepast en uitgebreid.
Er is gestart met het inrichten van het voedselveiligheidstoezicht op primaire land- en tuinbouwbedrijven.
Voortzetting van risicogericht toezicht ter verhoging van naleving bij horeca, ambacht en retail die rechtstreeks aan consumenten leveren. In 2023 zijn 5.649 inspecties uitgevoerd bij alle soorten bedrijven binnen dit domein. In 2023 zijn met voorrang 9.602 herinspecties uitgevoerd, waarvan 43% digitaal en 57% fysiek, en is aan 3.696 meldingen vervolg gegeven.
Uit de realisatiecijfers blijkt dat toezicht houden op de allergenenwetgeving werkt. We inspecteerden in 2023 ruim 6.500 bedrijven op de naleving van de regels voor het verstrekken van allergeneninformatie. Hieruit bleek dat de naleving nagenoeg niet verbeterd was bij de eerste inspectie (naleving 44,4% in 2023 ten opzicht van 40,0% in 2021 en 2022). Bij de herinspecties die volgden, werd wel een verbeterde naleving geconstateerd, tot 68,2% bij de 2e herinspectie in 2023 (tegen 65% in 2022 en 20% in 2021). Dit is in december ook gedeeld met de branches, zodat ook zij aandacht eraan blijven besteden.
Ook laat de realisatie van 2023 zien dat de naleving op de allergeneninformatie voor niet-voorverpakte levensmiddelen is verbeterd ten opzichte van 2022 voor horeca- en ambachtelijke bedrijven. Bij instellingen is een vergelijking niet mogelijk. Wel blijkt dat de voeding naar patiënten bijna altijd voldoet aan de allergeneninformatie. Bij het restaurant en de winkel in een instelling, waar andere consumenten ook kunnen komen, gaat het vaker verkeerd met de allergeneninformatie. De naleefmeting Instellingen is afgerond. Omdat enkele categorieën niet bezocht konden worden, wordt nog bepaald hoe we hiermee om gaan.
De naleefmeting Horeca is zo goed als afgerond in 2023. 1 categorie is doorgeschoven naar begin 2024. In het najaar ging het aantal spoedsluitingen omhoog. Deze sluitingen waren veelal gerelateerd aan plaagdieren. Ook bij reguliere inspecties zien we het aantal constateringen van muizen en ratten licht toenemen. Met de wijziging in de wetgeving en Integrated Pest Management (IPM) per 28 december 2023, zijn de inspecteurs bijgeschoold op het onderwerp plaagdieren. We breiden het project uit in 2024.
Bij bijzondere eet- en drinkwaren is het risicogericht toezicht op de samenstelling van voedingssupplementen, inclusief nieuwe voedingsmiddelen, uitgevoerd.
De naleefmeting (0-meting) op gebruik van insecten en producten afgeleid van insecten in diervoeders is uitgevoerd. Het rapport wordt in 2024 opgesteld.
Voor dierlijke bijproducten zijn de bestemmingscontroles risicogericht uitgevoerd. Het aantal notificaties in het TRAde Control and Expert System (Traces) is verhoogd van 10% naar 40%.
In 2023 zijn 20 slachthuizen besproken in een handhavingsoverleg. Daarvan zijn er 7 in de route Verscherpt Toezicht (VeTo) terechtgekomen en van 6 slachthuizen loopt het traject nog. Van de 20 slachthuizen hebben er 3 besloten hun erkenning in te leveren. Door het inleveren van de erkenning is het niet langer mogelijk dieren te slachten.
De '3 strikes out'-methodiek is voor roodvleesslachthuizen ingegaan op 1 december 2023. Er zijn in december geen strikes geconstateerd.
De hoeveelheid meldingen van EU-lidstaten, bedrijven en consumenten over mogelijk onveilige levensmiddelen en diervoeders neemt toe. Om aan deze toename het hoofd te bieden, hanteren we in 2023 een methodiek waarmee we meldingen kunnen prioriteren: de melding met het hoogste risico volgen we met voorrang op.
Er is voor verschillende domeinen een afwegingskader ontwikkeld om meldingen en signalen over voedselveiligheid en fraude risicogericht op te kunnen pakken en af te handelen. Hier wordt nu al deels mee gewerkt en het wordt de komende tijd breed in gebruik genomen, zodat de meest relevante risico's voor mens en dier zijn teruggedrongen.
Met een Design Sprint methode is gewerkt aan het ontwikkelen van een sneltest voor aflatoxine in diervoeder. Deze test kan door inspecteurs op locatie gebruikt worden en zo het aantal dure lab-analyses van ingestuurde monsters terugdringen. Dit tactisch-operationeel project is in de 2e helft van 2023 geïmplementeerd en het is onderdeel van jaarplan 2024.
Er is nieuw wetgeving voor toezicht op voedselveiligheidscultuur. Via een de Design Sprint methode is onderzocht hoe wij hieraan invulling kunnen geven. Dit heeft 4 samenhangende ontwikkelsporen opgeleverd: het vormen van een team gericht op gedrag, de samenwerking en uitwisseling van informatie met andere toezichthouders, het stimuleren van aandacht voor cultuur via retail en afnemers, en via een zelfassessment.
We leverden een substantiële bijdrage aan het wetgevingstraject cameratoezicht door intensieve input van conceptteksten en advies over de uitvoerbaarheid en handhaafbaarheid. De werkzaamheden die onder deze categorie vallen, hebben blijvende prioriteit. Door onderbezetting is de druk toegenomen. Door personele verschuivingen en langdurige ziekte is substantiële vertraging opgelopen.
In de 2e helft van 2023 is gewerkt aan de voorbereidingen van het internationaal symposium ‘Modern inspections with new technology’, op 26 en 27 februari 2024. Daarvoor zijn verscheidene Nederlandse en buitenlandse bedrijven uitgenodigd om Europese toezichthouders te informeren over de mogelijkheden van de door hen ontwikkelde technieken (onder andere sensortechnologie en artificiële intelligentie), ook op het vlak van voedselveiligheid. Daarnaast zijn gesprekken gevoerd met het bedrijfsleven over de mogelijkheden van inzet van geursensoren voor voedselveiligheid.
We versterken de opsporing van fraude in de keten van grondstoffen, diervoeders, levensmiddelen en reststromen (zoals dierlijke bijproducten). Bijvoorbeeld via gericht administratief toezicht op grondstofstromen, om zo fraude met certificaten en niet-naleving van de meldplicht te kunnen signaleren. We zien dat fraude gestaag toeneemt. Het onderwerp krijgt meer aandacht en is in 2023 structureler opgepakt.
Na grondig onderzoek door de interne opsporingsdienst (NVWA-IOD) is ingegrepen bij vermoedelijke fraude bij de tracering van vlees. Het betreft de vervalsing van bestemmingsdocumenten en het opzettelijk verstrekken van onjuiste informatie bij een terughaalactie. Ook werd gesjoemeld met officiële laadbrieven bij de export van kippenvlees met als doel importheffingen in het land van bestemming te verlagen.
Bij diervoeder is gekeken naar de naleving op de meldplicht en de afgifte van correcte analysecertificaten door laboratoria. Er is 1 laboratorium bezocht. Van de meldingsplichtige partijen werd 99% niet gemeld bij de NVWA. Het laboratorium is verplicht om bij afwijkende resultaten, naast het informeren van het bedrijf dat de analyse heeft aangevraagd, ook een melding te doen bij de NVWA. Dat is in veel gevallen niet gebeurd en daarom is hier bij dit laboratorium op gehandhaafd.
Onderzoek naar het melden van afwijkingen bij geïmporteerde bulkpartijen heeft veel inzicht opgeleverd. We zagen dat het verwachte aantal meldingen aanzienlijk afwijkt van het werkelijke aantal. Het project wordt in 2024 uitgebreid en voortgezet.
De mogelijke risico’s bij de handel in (grondstoffen voor) diergeneesmiddelen zijn dit jaar onderzocht. Uit de risicoanalyse van internethandel blijkt dat er risico's zijn bij bijvoorbeeld producten voor gezelschapsdieren tegen wormen, vlooien en teken. Deze worden bijvoorbeeld op grote schaal online verkocht zonder goede voorlichting.
Bij dierlijke bijproducten heeft de invoering van fysieke en administratieve bestemmingscontrole nog niet plaatsgevonden. Wegens capaciteitsgebrek en vertraging op technisch vlak is dit doorgeschoven naar 2024.
We leveren een actieve en prominente bijdrage aan de internationale ontwikkeling van guidance documenten die binnen de EU richting gaan geven aan de invulling van fraude in het toezicht.
We professionaliseerden in 2023 het toezicht op de verkoop via internet nog verder en besteden nog meer aandacht aan preventie. Dat doen we door bedrijven uitleg te geven over de wet- en regelgeving waaraan zij moeten voldoen.
Er is toezicht gehouden op claims bij sapkuren die via internet werden aangeboden. Bepaalde claims zijn niet toegestaan. Bij maar liefs 17 van de 29 onderzochte websites werden medische claims gemaakt. Bij 12 websites werden ongeoorloofde gezondheidsclaims gemaakt en bij 9 voldeed de verplichte voedselinformatie niet. We hebben maatregelen genomen om ervoor te zorgen dat de sites aan de regels voldoen.
Ook keken we naar misleidende claims bij eiwitrijke levensmiddelen. Bijna de helft van de onderzochte producten voldeed niet aan de regels voor voedings- en gezondheidsclaims en op websites was sprake van (ernstige) misleiding. Hiervoor gaven we officiële waarschuwingen en legden we bestuurlijke boetes op. Ook moeten verpakkingen van deze producten en informatie op websites worden aangepast. De resultaten zijn gepubliceerd via nieuwsberichten en actieve openbaarmaking.
We nemen onder andere deel aan de Europese werkgroep op het gebied van internettoezicht en werken op dit onderwerp samen met de Inspectie Gezondheidszorg Jeugd (IGJ) en nemen deel aan een stakeholderoverleg over influencermarketing. Incidenteel wordt naar aanleiding van klachten en meldingen ook toezicht gehouden op de verhandeling via sociale media.
Voor diergeneesmiddelen is in 2023 gewerkt aan een strategie voor het toezicht op internethandel.
Onderzoeken zijn afgerond en er lopen opsporingsonderzoeken naar illegale internetverkoop van afslankpillen, afslankthee, potentieverhogende pillen, etcetera. Gebruik ervan kan zeer gevaarlijk zijn voor de gezondheid. We zien een groeiende trend; de internetverkoop neemt toe. De handel blijkt zeer lucratief en veelal internationaal georganiseerd.
In 2023 hebben we voorwerk gedaan om de openbaarmaking van inspectieresultaten van slachthuizen uit te breiden naar de overige slachtplaatsen en wildbewerkingsinrichtingen (WBI’s). Het voorwerk bestond uit het automatiseren van het openbaarmakingsproces, het conceptueel uitbreiden van de websites en tabellenboeken, het programmeren van de code en het in gesprek gaan met de brancheorganisaties en slachthuizen. De publicatie van de gegevens van de eerste helft van 2023, inclusief deze overige slachthuizen, verwachten we in de eerste helft 2024.
Overige resultaten
Binnen het Checkpunt Voedselveiligheid werken we samen met geaccepteerde controlesystemen van controle- en adviesbureaus die een met ons afgesproken systematiek uitvoeren bij deelnemende bedrijven. Dit zorgt ervoor dat deelnemende locaties aan de wettelijke eisen op het gebied van de voedselveiligheid voldoen. Het aantal deelnemende horeca-, ambacht- en retaillocaties is in 2023 opnieuw gestegen: van 2.819 naar 2.997 (een stijging van 6%). Ook zijn 4 nieuwe aanvragen van private inspectiebureaus in behandeling genomen.
Met alle 7 private inspectiebureaus zijn in 2023 evaluatiegesprekken gevoerd en, indien van toepassing, verbetertrajecten afgesproken. Het Checkpunt Voedselveiligheid-programma is één van de instrumenten die we inzetten bij de publiek-private samenwerking voor een meer risicogerichte invulling van het toezicht.
De meldwijzer voor onveilige levensmiddelen is in 2023 vereenvoudigd. De vereenvoudigde meldwijzer helpt ondernemers nog beter om te bepalen wanneer zij een melding bij ons moeten doen. In overleg met verschillende brancheorganisaties worden in 2024 de uitgangsprincipes bij de meldwijzer nog scherper toegelicht en wordt aan hen duidelijk uitgelegd wat in het vervolgproces met een melding gebeurt.
We nemen, als onderdeel van het Nationaal Plan Residuen, jaarlijks en steekproefsgewijs een groot aantal monsters van dieren in slachthuizen; in 2023 ruim 17.000 monsters. Tijdens reguliere monitoring troffen we sporen aan van een plaagdierbestrijdingsmiddel. Dat was voor ons aanleiding voor verder onderzoek, en het nemen van maatregelen. Binnen korte tijd inspecteerden we 55 bedrijven op de juiste toepassing van het middel. Het muizengif was door een professionele plaagdierbestrijder op een verkeerde manier gebruikt: ook op plekken waartoe vee toegang had. Op basis van administratie van 2 plaagdierbestrijders is een aantal bedrijven stilgelegd. Veel locaties konden we snel weer vrijgeven. De incidentstatus is inmiddels afgeschaald.
De capaciteit is beperkt en wordt daarom risicogericht ingezet. De mogelijkheden van nieuwe manieren van (preventief) toezicht binnen het domein Horeca zijn onderzocht. De groep van horecaondernemers kent de meeste nieuwe startende ondernemers. Om overtredingen te voorkomen, is hard gewerkt aan voorbereidingen voor een pilot om deze groep preventief te informeren over risico's en verantwoordelijkheden. De pilot start in 2024.
De monitoring van additieven, milieu- en procescontaminanten, mycotoxines en diergeneesmiddelen is afgerond en die van planttoxines is bijna gerealiseerd. Alleen de monitoring residuen van bestrijdingsmiddelen heeft 88% realisatie. Er waren minder monsters gepland omdat het budget niet toereikend was. In 2023 werden enkele rapportages gepubliceerd die uit de microbiologische monitoring zijn voortgekomen: webdossier contaminanten in levensmiddelen en de uitkomsten van het Nationaal Plan Residuen monitoringsprogramma 2022.
In levensmiddelen kunnen MOAH voorkomen. MOAH zijn minerale oliën die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid. Daarom hebben we een tijdelijk handhavingsbeleid voor minerale oliën in levensmiddelen vastgesteld. Sinds 1 januari 2024 wordt daarop gecontroleerd. Bedrijven moeten zelf ook de hoeveelheid MOAH in hun producten monitoren.
Door monsternameprojecten verkregen we inzicht in de naleving van de microbiologische criteria en microbiologische hygiëne-indicatoren. Waar resultaten niet voldeden aan Europese of nationale wettelijke grenzen, zijn deze doorgegeven aan het relevante toezichtdomein (meestal Industriële productie), waarna overeenkomstig het interventiebeleid is gehandeld. Enkele rapportages die uit de microbiologische monitoring zijn voortgekomen, zijn de Staat van Zoonosen 2022 (met RIVM), de Registratie voedselgerelateerde uitbraken in Nederland 2022 (met RIVM), en Verbeterde opsporing van voedseluitbraken.
We voerden in 2023 in totaal 33.657 inspecties voedselveiligheid uit bij 16.028 unieke bedrijven. 7.364 bedrijven kregen een maatregel opgelegd. De meeste inspecties vonden plaats in horecabedrijven: 18.465. Naast deze 33.657 inspecties houden we bij slachthuizen intensief toezicht op het slachtproces.
publiek belang
aantal inspecties 2022
aantal inspecties 2023
Voedselveiligheid*
34.171
33.657
Productveiligheid
3.158
3.221
Tabaks- en alcoholontmoediging
6.792
6.371
Diergezondheid**
3.477
4.130
Dierenwelzijn**
4.324
3.843
Plantgezondheid
3.670
4.132
Natuur en milieu
9.659
8.548
* exclusief toezicht op het slachtproces in slachthuizen
** exclusief het toezicht op slachthuizen en het toezicht tijdens certificering voorafgaand aan de verplaatsing van dieren naar het buitenland
Veiligheidswaarschuwingen
In 2023 publiceerden we in totaal 194 veiligheidswaarschuwingen op onze website. Daarvan hadden er 125 betrekking op een onveilig levensmiddel.
Ons meest gelezen nieuwsbericht in 2023 ging over de blokkade die we oplegden aan veehouders, uit voorzorg voor de voedselveiligheid vanwege de vondst van muizengif in de lever van een kalf. Het bericht op onze site werd 13.451 keer bekeken. Naar aanleiding daarvan kwamen veel vragen binnen via onze sociale mediakanalen die door ons webcareteam zijn behandeld.
Communicatie voedingssupplementen
Meer dan de helft van de Nederlanders gebruikt voedingssupplementen. Vaak vanuit de gedachte baat het niet, dan schaadt het niet. We onderzoeken risicogericht, door middel van steekproeven en naar aanleiding van klachten en meldingen, of voedingssupplementen veilig zijn en voldoen aan wet- en regelgeving. De nieuwsberichten waarin wij waarschuwen voor supplementen met verboden stoffen, zoals illegale afslankpillen of afslankthee, kunnen altijd rekenen op een groot bereik. We vinden het echter belangrijk het bredere verhaal over mogelijke gezondheidsrisico’s aan het gebruik van deze en andere voedings- en kruidensupplementen te delen. Daarom werd communicatief extra aandacht gegeven aan voedingssupplementen in 2023:
Deelname aan uitzending #5 Het misdaadbureau van Radio 1 over illegale afslankmiddelen (6 februari 2023)./li>
Podcast De inspecteur: ‘Voedingssupplementen: over (on)veiligheid en gezond verstand’ (14 december 2023). Beluister de podcast via Spotify of Apple Podcasts
Om meer impact te hebben, zijn speciale projecten gestart waarbij inspectie en de NVWA-IOD intensief samenwerken bij opsporingsonderzoeken naar illegale (internet) verkoop van afslank- en potentie verhogende pillen. We zien een stijging in de internetverkoop van dergelijke middelen die schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid. De verkoop ervan lijkt lucratief, is internationaal en heeft banden met criminele netwerken/organisaties.
De NVWA-IOD werkt samen met inspecteurs die toezicht houden op voedingssupplementen. Tijdens een handhavingsactie in oktober 2023, gericht op honing met de potentieverhogende stof sildenafil (merknaam Viagra), is door de NVWA-IOD een grote partij illegale geneesmiddelen in beslag genomen. Daarnaast troffen we ruim €140.000 contant geld aan, 9 goudstaven en drugs.
