Export vis naar landen buiten de EU

Export dient vooral het economisch belang, wat niet als publiek belang in ons jaarplan staat geformuleerd. Wel worden over de te exporteren producten controles uitgevoerd en verklaringen afgegeven in het kader van het publiek belang voedselveiligheid. In de gehele visketen heeft dit onderdeel een ruime plek na de aanvoer (eventueel na opslag) of verwerking. Deze pagina gaat over de exporten waar gezondheidscertificaten voor vereist zijn en staat los van de vangstcertificaten.

De bron voor de data op deze pagina is e-CertNL. Dit is het in Nederland gebruikte elektronische systeem dat de aanvraag en afgifte van exportcertificaten regelt. E-CertNL wordt pas sinds 2018 gebruikt; hierdoor zijn alleen de data vanaf dit jaar beschikbaar. Een zending kan geïmporteerd en vervolgens geëxporteerd worden uit en naar een land buiten de EU of een zending kan in 'transit' via de EU verscheept worden. In het laatste geval komt het niet in de exportdata terug.

Wet- en regelgeving exporteren vis derde land

Naast de verplichtingen uit de Europese wetgeving, waar elk lidstaat zich aan heeft te houden, bepaalt het ontvangende derde land de eisen. Het kan zijn dat het ontvangende land geen (extra) eisen stelt. Vanuit de Nederlandse overheid is bij export een gezondheidscertificaat niet verplicht. Het is de verantwoordelijkheid van de exporteur wanneer er bijvoorbeeld zonder certificaat problemen ontstaan aan de grens van het land van bestemming.

Uit de EU geëxporteerde levensmiddelen moeten aan de Europese levensmiddelen verordening voldoen. Bij export heeft men behalve met de productie-eisen volgens de EU en Nederlandse wetgeving ook vaak te maken met aanvullende eisen uit het ontvangende derde land. Bedrijven moeten, wanneer vereist, over de juiste EU-erkenningen en/of registraties beschikken. Een producent van verse vis zal altijd over een EU-erkenning beschikken. Bij bijvoorbeeld een importeur/exporteur van blikjes tonijn volstaat een registratie. De algemene levensmiddelen- en hygiëne verordeningen zijn hierbij van toepassing.

Naast de EU-erkenningen of registraties is er soms een (extra) registratie voor een bepaald derde land nodig, zoals de Rosselkhoznadzor-lijst bij de export naar de Russische Federatie. Landen die een extra registratie van bedrijven eisen om vis naartoe te mogen exporteren zijn onder andere: Brazilië, Canada (bij levende eetbare tweekleppigen), China, Saoedi-Arabië, Verenigde Staten en Vietnam. Wellicht wordt er in de toekomst meer gebruik gemaakt van het exportkanalisatiesysteem (EKS), waarmee de bedrijven zelf meer controle op de exportcertificering hebben. Het is een vrijwillig kwaliteitssysteem van een bedrijf voor het waarborgen van derde landeneisen.

Algemene export-informatie

Zie het figuur hieronder voor een vergelijking van export van vis naar Nigeria vanuit onder andere de pelagische ('open zee') schepen uit 2 verschillende databronnen; een algemene en ons eigen systeem. Uit het verschil in exportgewicht blijkt dat er veel export zonder NVWA-certificaat plaatsvindt en dat de export uit onze database weinig zegt over de totale export.

Een andere mogelijkheid is dat men eerst naar een ander EU-land reist en daarvandaan exporteert. Deze vallen daardoor ook buiten deze data.

Exportcertificering wordt gedaan door een inspecteur (niet zijnde een dierenarts) van team vis certificering (tijdens de IKA vis viel dit team onder de Directie Handhaven, Divisie Inspectie. Sinds 1 januari 2021 onder de Directie Keuren, Divisie Veterinair & import). Een uitzondering hierop is de export naar de Douane-Unie (Russische Federatie, Belarus/Wit Rusland en Kazachstan), waarbij export door een officiële dierenarts gevraagd wordt en onder andere Salmonella onderzoek is voorgeschreven.

2019 was het jaar waarin totaal de meeste export plaatsvond van vis met een certificaat van de NVWA. Het land waar in deze drie jaren het meest naar geëxporteerd werd, was China. Dat er in 2020 minder gecertificeerd werd, is wellicht te verklaren door COVID-19. Ook is bijvoorbeeld bij Egypte te zien dat de export per jaar en per land erg kan verschillen. Zie verder de keteninformatie met de kerndata.

Beschrijving proces

Bindende en verzoekcertificaten

Er zijn 2 soorten certificaten waarop export gebaseerd is: bindende certificaten en verzoekcertificaten. De exportassistent op onze website geeft aan of een certificaat bindend is of niet.

Bindende certificaten

Deze certificaten zijn gebaseerd op schriftelijke afspraken tussen de Nederlandse CVO (Chief Veterinary Officer) en de bevoegde autoriteit van het derde land, waarbij de (Nederlandse) brancheorganisaties betrokken zijn geweest. Afspraken kunnen ook voor alleen bepaalde product(groep)en zijn gemaakt, waardoor de bindende certificaten alleen hiervoor gelden. In 2020 zijn er voor deze landen bindende certificaten op het gebied van vis: China, Marokko, Oekraïne, Israël, Turkije, Belarus, Argentinië, Bosnië en Herzegovina, Brazilië, Hong Kong, Kazachstan, Kosovo, Nieuw-Zeeland, Noord-Macedonië, Russische Federatie, Servië en de Verenigde Staten. De reden voor de tamelijk lange weg van bindende certificering is meestal de (uitdrukkelijke) wens van de ontvangende bevoegde autoriteiten om betrokken te zijn bij de totstandkoming van een bepaald certificaat.

Verzoekcertificaten

Verzoekcertificaten berusten niet op afspraken die bij de bindende certificaten staan omschreven. De exporteisen voor een bepaalde product-land combinatie worden door de belanghebbenden (bedrijven of brancheorganisaties) opgevraagd bij de autoriteit van het derde land. Vervolgens worden ze voorgelegd aan onze afdeling Certificering op Afstand (CoA). Deze afdeling beoordeelt de invoereisen van het land van bestemming en aan welke voorwaarden kan worden voldaan. Verklaringen kunnen bijvoorbeeld te maken hebben met de dierziektestatus in Nederland. Als een certificaat in het derde land niet geaccepteerd wordt, ligt de verantwoordelijkheid bij de aanvrager.

Binnen de verzoekcertificering zijn er 2 vormen te onderscheiden;

• Publieke verzoeken zijn certificaten die door ieder bedrijf gebruikt kunnen worden voor een bepaalde product-land combinatie.
• Private verzoeken zijn op aanvraag van een specifiek bedrijf die de eigendomsrechten voor een certificaattekst wil behouden. Daar worden hogere kosten voor in rekening gebracht.

Landen waar naar (vanaf ongeveer 3.000 ton) geëxporteerd wordt, maar waar geen bindende certificaten voor bestaan zijn: Nigeria, Vietnam, Egypte, Thailand, Ivoorkust, Benin, Tunesië en Zuid-Korea.

De meeste landen maken gebruik van publiek verzoek, waarbij het verzoekcertificaat voor veel landen hetzelfde is. De tekst van het standaard publieke verzoek is:

The above mentioned consignment is fit for human consumption. The product mentioned above is prepared, packed and stored under conditions in accordance with Regulations (EC) numbers 852/2004, 853/2004 and 854/2004*.

*N.B; Verordening (EU) nr. 854/2004 is gedurende de periode waar de IKA vis over gaat nog grotendeels van kracht, maar 14 december 2019 ingetrokken door de Official Controls Regulation (OCR), dit wordt aangepast.

Data exportcertificaten

Het totaal aantal certificaten dat wij hebben afgegeven voor de export van vis naar een derde land was in 2018: 10.925, in 2019: 12.320 en in 2020: 9864. Certificaten kunnen diverse statussen hebben, die zijn weergegeven in figuur 4. Het grootste deel bevat uiteraard het aantal verstrekte certificaten.

Landen die onder andere veel naar voren komen in 2018 en 2019 bij 'ingetrokken, vkl ingenomen/ingetrokken/geweigerd' waren (statussen behalve 'Vkl verstrekt' en 'verlopen'); China, Marokko, Belarus, Irak, Armenië, Israël, Oekraïne, Qatar, Saoedi-Arabië, Turkije, Verenigde Arabische Emiraten en Verenigde Staten. Het waren vooral de soorten die het meest geëxporteerd werden, zoals wijting, kabeljauw, makreel en garnalen.

Omissies

De reden om geen certificaat af te geven is meestal etikettering. Onder 'geweigerd' wordt hier dus verstaan dat er geen exportcertificaat is afgegeven; de zending staat hierbij nog in Nederland. Voor zendingen die reeds vertrokken zijn, wordt nooit een certificaat afgegeven. In sommige gevallen kan er wel om een vervangend (replacement)certificaat gevraagd worden door het bedrijf.

In dit geval staat de zending vaak al wel aan de grens in het derde land. Dit betreffen meestal administratieve of logistieke redenen, zoals wijziging van de bootnaam waarmee de zending getransporteerd is. Uiteraard wordt er alleen een vervangend certificaat afgegeven als wij het daadwerkelijk kunnen verklaren. In 2020 zijn er voor visproducten 118 vervangingscertificaten afgegeven. Meer dan de helft hiervan betrof China. Deze certificaten vallen in de staafdiagram onder 'Vkl verstrekt'.

Een andere mogelijkheid is dat een zending in het derde land geweigerd wordt, wat niet in deze data staat. Wanneer een zending retour naar Nederland of EU komt, moet deze eerst een importcontrole ondergaan met als bestemming 'wederinvoer' en de bijbehorende eisen. Gemiddeld is dit 242 ton vis per jaar of 253 zendingen totaal in de periode 2016-2020.

Als een zending in het derde land van bestemming naar de destructie of een ander derde land gaat vernemen wij dit niet. Zendingen die met een frauduleus certificaat van ons zouden zijn geëxporteerd staan logischerwijs ook niet in deze data, zie het fraudebeeld en onderstaande casus.

Casus: Een zending vis werd in het voorjaar van 2020 via Turkije naar Georgië geëxporteerd met een certificaat van de NVWA. Aan de Turks-Bulgaarse grens werd de zending echter tegengehouden in verband met producten van Chinese origine in de lading. Vervolgens heeft het exporterende bedrijf een verklaring opgesteld in een poging om de zending vrij te krijgen met een handtekening van een controleur van de NVWA eronder. Het exportcertificaat was wel door ons afgegeven.

Levende producten

Bij de export van levende producten speelt behalve voedselveiligheid ook het publiek belang dierenwelzijn een rol. Zo worden er levende krabben naar China geëxporteerd en tweekleppigen naar meerdere landen. Net als bij import moet qua dierenwelzijn minimaal aan de regels van de Live Animal Regulations van IATA (International Air Transport Association) voldaan worden.

Een bedrijf heeft in 2020 een sterfte van 15-45 procent aangegeven bij aankomst van krabben in China, wat voor alle partijen onacceptabel was. Ook bleven er wel eens (deel)zendingen op Schiphol achter door verschillende redenen. Deels was de grote sterfte mogelijk ook te verklaren doordat het certificeren vaak een dag voor de verzending gebeurde wanneer het vertrek vroeg in de volgende ochtend was gepland, waardoor de dieren lang ingepakt zaten. Doordat de stroming is afgenomen en door afspraken zijn deze problemen gelukkig verminderd.

Raakvlakken export met import

De 'top 10' van derde landen met de meeste export en import is moeilijk te vergelijken. Dit komt mede door het vrije verkeer van goederen binnen de EU. Export is in deze data altijd vanuit Nederland en import naar de EU. Import met bestemming Nederland kan alsnog naar een andere EU-lidstaat getransporteerd zijn of andersom of via een andere lidstaat geïmporteerd zijn. Er zijn 5 landen die in beide lijsten voorkomen; China, Verenigde Staten, Marokko, Vietnam en Thailand.

Import en export kunnen elkaar ook tegenkomen wanneer men bij export tegen omissies (meestal etikettering) aanloopt bij vis die oorspronkelijk uit derde landen komt. Voorbeelden hiervan zijn enkele zendingen uit Noorwegen, die daar werden geïmporteerd uit een (ander) derde land. Redenen kunnen zijn dat een exporteis geen importeis is of dat een omissie niet is opgemerkt bij de importcontrole (in dit geval buiten Nederland). Er zijn particuliere bureaus die exportcertificaten afgeven voor vis. Dit volstaat voor sommige derde landen. Dit kan voor de exploitant een risico op weigering voor wederinvoer inhouden wanneer deze zendingen in het derde land geweigerd worden en retour komen.

Kabeljauw

Waar import en export elkaar nog meer raken, is de import van bevroren kabeljauw van voornamelijk Russische schepen die voor verwerking geëxporteerd worden naar China en eventueel terugkomen naar de EU.

Bijna alle import van kabeljauw uit derde landen komt uit Rusland en een kleiner deel uit de VS. De aanlanding vindt vrijwel geheel via zeehaven en grenscontrolepost Amsterdam (voornamelijk de inspectiecentra in IJmuiden en Velsen) plaats. Een groot deel hiervan wordt geëxporteerd naar China. De import uit China vindt vervolgens vrijwel geheel plaats in containers via Rotterdam met ruim de helft hiervan bestemming Nederland. Dit gaat om import in de EU via een Nederlandse grenscontrolepost, de import via andere lidstaten zit hier niet bij.

Behalve geïmporteerde kabeljauw van Russische schepen, vindt er relatief veel import van kabeljauw plaats uit IJsland en Noorwegen. Dit wordt als intraverkeer tussen lidstaten gezien en wordt daarom niet in deze data vermeld. Wat ook voorkomt is dat Russische schepen de vis in IJsland of Noorwegen aan land brengen, waar het de importcontrole ondergaat, en dat het vervolgens naar Nederland wordt verscheept (dit is eveneens niet in deze data opgenomen).

Een zending kan, zoals in dit voorbeeld, geïmporteerd en vervolgens geëxporteerd worden. Deze zending komt dan wel in beide data (import en export) terug. Een andere mogelijkheid is dat een zending afkomstig uit een derde land bij import wordt aangemeld als 'doorvoer' of 'transhipment' (naar een ander derde land). Deze zending hoeft niet voor export gecertificeerd te worden.

Garnalen

Het raakvlak tussen export en import bij garnalen komt doordat het pellen in Marokko plaatsvindt.

De export van vis naar Marokko bestaat vrijwel geheel uit gekookte garnalen die daar via wegtransport naar toe gaan om gepeld te worden. Hierbij is een toename te zien in 2019 in vergelijking met 2018. Het grootste deel komt vervolgens met de vrachtwagen terug naar Nederland of andere bestemmingen, waarbij Spanje de invoerkeuring verzorgt en daarom niet in de importdata van Nederland staat.

Een klein aandeel komt via de Nederlandse grenscontroleposten gekoeld terug naar Nederland door import via zeecontainers in Rotterdam. De import van schaaldieren in 2019 had geheel bestemming Nederland. De gepelde garnalen komen in kisten terug en worden in Nederland voorzien van verpakkingen zoals deze in de supermarkt liggen (met Nederlands EG-nummer en oorsprong).

In 2018 was er geen import van garnalen uit Marokko via de Nederlandse grenscontroleposten, maar bestond de import vrijwel geheel uit sardines, in 2019 was dit meer dan de helft sardines en het overige deel voornamelijk visolie.

Conclusie

Bij export speelt vooral het economisch belang. Het ontvangende derde land bepaalt de eisen. Een zending hoeft niet altijd gepaard te gaan met een certificaat (van de NVWA).

Over het algemeen zullen verschillen in de keuringsdata vooral te verklaren zijn door een algemene toe- of afname in de export van bepaalde product-landcombinaties. Dit kan per jaar namelijk aanzienlijk verschillen.

Export vormt geen risico voor de voedselveiligheid van Nederland. Uiteraard sluit Nederland de ogen niet voor de voedselveiligheid in het buitenland van producten die uit Nederland worden geëxporteerd en neemt hiervoor zijn verantwoordelijkheid. Zaken als fraude bij exportdocumenten of handel van illegale vis zouden bij export een rol kunnen spelen als risico dat niet uit data op te maken is (zie fraudebeeld). Hoge normen op dit gebied, dat voor vertrouwen van zowel andere landen als de consument zorgt, zijn voor ieders belang.