Jaaroverzicht invasieve exoten 2023

EU-exotenverordening 1143/2014

In de EU-exotenverordening 1143/2014 is het verbod op bezit, handel, kweek, transport en import van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten vastgelegd. De betreffende plant- en diersoorten staan op de Europese Unielijst. Er zijn in 2023 geen nieuwe soorten toegevoegd aan deze Europese Unielijst

In 2023 zijn de factsheets van 9 soorten, die in 2016 of 2017 op de Unielijst zijn geplaatst, geactualiseerd en aangepast zodat ze goed toegankelijk zijn voor mensen met een visuele beperking.

(Internet)handel nieuwe soorten

Op 2 augustus 2023 traden de verboden in werking voor een aantal invasieve uitheemse soorten die in 2022 aan de Unielijst zijn toegevoegd. Voorafgaand vestigde de NVWA via twitter hier nog eens de aandacht op.

Over de gewone koningsslang (Lampropeltis getula) werd in een artikel in Nature Today uiteengezet welke (onder)soort(en) onder de regelgeving vallen. Een bedrijf dat rode vuurmier verkocht en enkele particuliere adverteerders op internet van gewone koningsslang werden er op gewezen dat handel in deze soorten vanaf 2 augustus 2023 verboden is.

Toezicht en handhaving

Het is verboden om soorten van de Unielijst te koop aan te bieden. Commerciële handelaren mogen soorten verkopen tot 1 jaar na plaatsing op de Unielijst.

In 2023 hebben wij in opdracht van RVO 16 inspecties afgerond om na te gaan of de verbodsbepalingen met betrekking tot het bezitten of verkopen van de Unielijstsoorten werden overtreden. Daarnaast zijn er 36 inspecties uitgevoerd naar aanleiding van meldingen of eigen onderzoek.

In 2023 hebben wij in 23 gevallen een overtreding aan RVO gerapporteerd, zodat zij bestuursrechtelijke maatregelen kunnen opleggen. Het betrof niet alleen overtredingen bij bedrijven (o.a. Chinese wolhandkrab, smalle theeplant, grote vlotvaren, smalle waterpest, talgboom) maar ook een enkele keer bij particulieren (rode vuurmier, muntjak).

Enkele resultaten worden uitgelicht:

Omvangrijke voorraad grote vlotvaren

In januari 2023 liet de NVWA bij een bedrijf ongeveer een half miljoen planten, te weten grote vlotvaren (Salvinia molesta), vernietigen. Het bleek dat deze invasieve uitheemse soort onbedoeld in de Nederlandse handel terecht was gekomen. De sector werd over deze situatie bericht. Ook de Deense autoriteiten werden op de hoogte gebracht over de (mogelijke) herkomst uit Denemarken.

Om na te gaan of deze soort (nog) in de handel voorkwam, werden in het voorjaar twaalf gesecteerde winkel- en tuincentra (verkooppunten consument) geïnspecteerd. De uitgevoerde inspecties gaven geen aanleiding om te veronderstellen dat grote vlotvaren (Salvinia molesta) nog werd verhandeld. De keuringsdiensten hadden evenmin aanwijzingen voor recente kweek (na de omvangrijke vondst in januari 2023) door grote bedrijven in Nederland.

Handelsketen Chinese wolhandkrab

In 2023 onderzocht de NVWA de Nederlandse handel van Chinese wolhandkrab (Eriocheir sinensis). Het wegvangen en verhandelen van deze invasieve soort is als beheersmaatregel toegestaan. Echter, export en import van levende dieren naar EU-lidstaten is verboden.

Door dit project kwam naar voren dat er in de afgelopen jaren circa 20.000 à 33.000 kg per jaar is weggevangen en verhandeld. Uit cijfers van 2022 bleek dat er circa 13.600 kg (circa 40%) levende wolhandkrabben vanuit Nederland naar andere EU-lidstaten waren verhandeld. Naar aanleiding van deze situatie zijn de betreffende bedrijven over deze overtredingen door RVO aangeschreven. Tevens zal de betreffende visserij- en handelssector over de Exotenwet- en regelgeving (inclusief vrijstellingen) geïnformeerd worden door het versturen van informatieve brieven.

Het afgelopen jaar werden veelvuldig vragen gesteld over het nationaal handelsverbod van invasieve uitheemse Aziatische duizendknopen. Het betreffen de Japanse duizendknoop (Fallopia japonica), waaronder de dwergvariëteit van de Japanse duizendknoop (Fallopia japonica var.compacta), de Sachalinse duizendknoop (Fallopia sachalinensis) en de bastaardduizendknoop (Fallopia × bohemica). Levensvatbare delen van de planten mogen niet verhandeld of vervoerd worden, ook niet als onderdeel van een lading grond, tenzij dit handel of vervoer betreft in het kader van uitroeiing, bestrijding of beheersing. Verkoop van bijvoorbeeld met duizendknoop vervuilde grond en vervoer van deze grond is dus wel toegestaan als het gebeurt in het kader van uitroeiing, bestrijding of beheersing van Aziatische duizendknopen.

Om meer inzicht te krijgen in de mogelijke handel van Amerikaanse rivierkreeften (Californische rivierkreeft, geknobbelde Amerikaanse rivierkreeft, gevlekte Amerikaanse rivierkreeft, marmerkreeft, rode Amerikaanse rivierkreeft en roestbruine Amerikaanse rivierkreeft) werd gestart met een onderzoek. De resultaten hiervan komen in 2024 beschikbaar.

Ondersteuning ministerie

Bureau Risicobeoordeling & onderzoek van de NVWA ondersteunt het ministerie van LNV inhoudelijk met adviezen over de risico’s van de aanwezigheid van invasieve soorten.

Uitgebrachte adviezen in 2023

In 2023 zijn 5 (signaal)adviezen uitgebracht over invasieve exoten:

• Signaaladvies over de risico’s van termieten in Nederland
  Naar aanleiding van enkele vondsten heeft NVWA-BuRO aandacht gevraagd voor de risico’s van termieten in Nederland. Termieten kunnen voor grote schade zorgen aan houtwerk, waaronder constructies in gebouwen. Vanwege de schadelijke effecten is het belangrijk dat als er termieten in ons land aanwezig zijn, ze zo snel mogelijk worden ontdekt en bestreden. Het advies gaat ook in op het ontbreken van overheidsbeleid.
• Advies over uitheemse mieren in Nederland
  Omdat het aantal vondsten van uitheemse mieren toeneemt, heeft NVWA-BuRO opdracht gegeven tot een risicobeoordeling van soorten die zijn waargenomen of binnenkort zijn te verwachten. Het advies is gericht op maatregelen om introductie of verdere verspreiding tegen te gaan.
• Signaaladvies over (uitheemse) organismen in blussystemen
  Naar aanleiding van enkele meldingen over aangroei van exotische schelpdieren in blussystemen heeft NVWA-BuRO een inventarisatie laten uitvoeren van mogelijke risico’s, en advies uitgebracht om aandacht voor dit probleem te vragen bij de verantwoordelijke instanties.
• Advies over exoten op Waddeneilanden
  Uit een update van een inventarisatie van exoten uit 2015 bleek dat het aantal waargenomen soorten in enkele jaren sterk was toegenomen. Een groot deel betreft planten die worden verkocht. Vanwege de potentiële risico’s voor de natuur heeft NVWA-BuRO aandacht hiervoor gevraagd.
• Advies over de Chinese moerasslak in Nederland
  Omdat het aantal vindplaatsen in Nederland na de eerste vondst in 2007 snel toeneemt, heeft NVWA-BuRO een herziene risicobeoordeling laten uitvoeren. Naar aanleiding hiervan is het ministerie van LNV geadviseerd om maatregelen te nemen om introductie of verdere verspreiding tegen te gaan.

Vergroten bewustwording risico's invasieve exoten

De NVWA heeft in 2023 9 artikelen geschreven (vaak in samenwerking met andere organisaties) die op het digitale nieuwsplatform Nature Today zijn geplaatst. Deze artikelen gingen over:

• de nieuwe NVWA Veldgids invasieve houtige planten
• het vernietigen van een grote partij grote vlotvaren door de NVWA
• de risicobeoordeling en het advies van BuRO over de risico’s van uitheemse mieren
• hoe je als tuineigenaar een potentieel invasieve exoot en een veilige tuinplant kunt onderscheiden
• de taxonomie van de gewone koningsslang, een soort die op de Unielijst staat
• kennisontwikkeling en monitoring van exotische mieren
• de gezondheidsrisico’s van ambrosia
• de toename van het aantal exoten op Waddeneilanden en het advies van BuRO
• de risicobeoordeling en het advies van BuRO over de Chinese moerasslak.