Jaaroverzicht invasieve exoten 2024

EU-exotenverordening 1143/2014

In de EU-exotenverordening 1143/2014 is het verbod op bezit, handel, kweek, transport en import van zorgwekkende invasieve uitheemse soorten vastgelegd. De betreffende plant- en diersoorten staan op de Europese Unielijst. Er zijn in 2024 geen nieuwe soorten toegevoegd aan deze Unielijst.

In 2024 zijn de factsheets van 5 soorten, die in 2016 of 2017 op de Unielijst zijn geplaatst, geactualiseerd en aangepast zodat ze goed toegankelijk zijn voor mensen met een visuele beperking.

Ter ondersteuning van de handhaving van EU-verordening 1143/2014 heeft het Nederlands Instituut voor Vectoren, Invasieve planten en Plantgezondheid (NIVIP) van de NVWA onderzoek gedaan naar de taxonomische status van de plant Hakea. Hakea (Hakea sericea) is invasief en daarom is deze soort in 2022 op de Unielijst geplaatst. Omdat er echter twijfel was of alle invasieve Hakea planten tot deze soort behoorden, is hier onderzoek naar gedaan. Uit dit onderzoek bleek dat er in onder andere Portugal een andere invasieve soort voorkwam, die zeer sterk op Hakea lijkt: Hakea decurrens. Dit onderzoek heeft geleid tot aanpassing van de Unielijst, waardoor niet alleen Hakea sericea, maar ook de nauw verwante soort Hakea decurrens voortaan onder deze wetgeving valt. In 2024 is een wetenschappelijk artikel gepubliceerd over dit onderzoek: Naturalised Hakea. What species are we actually talking about in Europe?

Toezicht en handhaving

Het is verboden om soorten van de Unielijst te koop aan te bieden. Commerciële handelaren mogen soorten verkopen tot 1 jaar na plaatsing op de Unielijst.

In 2024 hebben wij in opdracht van RVO 17 inspecties afgerond om na te gaan of de verbodsbepalingen met betrekking tot het bezitten of verkopen van de Unielijstsoorten werden overtreden. Daarnaast zijn er 9 inspecties uitgevoerd naar aanleiding van meldingen of eigen onderzoek.

In 2024 hebben wij in 12 (van de 26) gevallen een overtreding aan RVO gerapporteerd, zodat zij bestuursrechtelijke maatregelen kunnen opleggen. Het betrof onrechtmatig bezit van de lettersierschildpad, gewone wasbeer of waterhyacint.

Ook werd er gehandeld met grote vlotvaren en ongelijkbladig vederkruid, hetgeen is verboden. Daarbij kwam naar voren dat deze soorten werden verward met Amerikaanse vlotvaren (Salvinia minima) en het inheemse aarvederkruid (Myriophyllum spicatum).

Bij een opvangcentrum stelden we vast dat niet alle vergunningsvoorwaarden werden nageleefd voor een dergelijk opvangcentrum voor invasieve diersoorten. Ook waren er 3 ontsnappingen van wasberen bij een tweetal opvangcentra waarover de NVWA aan RVO heeft gerapporteerd.

(Internet)handel soorten

De gewone koningsslang Lampropeltis getula) werd enige jaren geleden veelvuldig als huisdier gehouden en onder diverse soortnamen verhandeld, waaronder Californische koningsslang (Lampropeltis californiae). In 2022 is deze slangensoort toegevoegd aan de Unielijst en mag niet meer worden verhandeld. In de eerste 6 maanden van 2024 onderzocht de NVWA internet naar online advertenties. Daarnaast is in april, mei en juni elke week Marktplaats.nl op advertenties gecontroleerd. Er zijn 12 advertenties van de gewone koningsslang gevonden en verwijderd. Het betrof 7 verschillende dieren (meerdere advertenties). 2 dierenwinkels adverteerden met de Californische koningsslang op hun website en 6 verschillende particulieren boden deze slang aan. Afgaand op het gering aantal aangeboden slangen is de handel sterk is afgenomen.

Handelsketen Amerikaanse rivierkreeften

In 2024 werd een stage-rapport afgerond om een beeld te krijgen over de handel van Amerikaanse rivierkreeften. Het wegvangen van Amerikaanse rivierkreeften in de Nederlandse wateren is vrijgesteld. De kreeften mogen levend worden verhandeld in Nederland, maar niet aan andere EU-lidstaten worden verkocht. Ook mogen levende Amerikaanse rivierkreeften niet ingevoerd worden.

Uit het stage-onderzoek bleek dat beroepsvissers jaarlijks naar schatting circa 50.000 à 60.000 kilo rode Amerikaanse rivierkreeft in de Nederlandse wateren vangen, die levend wordt verkocht. Het merendeel (indicatie 80%) wordt rechtstreeks verkocht aan andere handelaren en horeca, hetgeen binnen de Nederlandse grenzen is toegestaan.

Een klein deel gaat via de visafslagen de consumptieketen in. In 2023 bleek dat 5 Europese bedrijven kreeften bij een visafslag kochten. De betreffende visafslag is over deze buitenlandse verkoop door RVO aangeschreven.

Ook komen bevroren en/of gepelde Amerikaanse rivierkreeften Nederland binnen. In de periode 2021 tot en met 2023 betrof dit ruim 8.000 kg, voornamelijk uit China. Eerder onderzoek laat zien dat 75% van de restaurants, die Amerikaanse rivierkreeften aanbiedt, deze ingevroren en/of gepeld inkoopt. De overige 25% neemt de kreeften af bij beroepsvissers. In de jaren 2018 en 2019 zijn een tiental verboden importen van levende rode Amerikaanse kreeft aangetroffen voor de siervissenhandel. Nadien zijn geen vondsten meer gedaan of gemeld.

Op marktplaats.nl werden er ook levende rivierkreeften voor aquaria of consumptie aangeboden. Door de hobbyhouders (de vijver of aquarium) worden voornamelijk de marmerkreeft en de rode Amerikaanse rivierkreeft gebruikt. Gedurende oktober – november 2023 werden 3 particuliere advertenties aangetroffen.

Ondersteuning ministerie

Landelijk aanvalsplan invasieve exoten

De NVWA heeft deelgenomen aan diverse stakeholder-bijeenkomsten die het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) organiseerde. Deze bijeenkomsten boden de mogelijkheid om verbeteringen en extra maatregelen aan te dragen voor een effectieve(re) aanpak van invasieve exoten. Deze informatie wordt benut voor het het landelijk aanvalsplan invasieve exoten dat het ministerie in 2025 zal opstellen.

Uitgebrachte adviezen in 2024

Bureau Risicobeoordeling & onderzoek (BuRO) van de NVWA ondersteunt het ministerie van LVVN inhoudelijk met adviezen over de risico’s van de aanwezigheid van invasieve soorten.

In 2024 zijn 4 adviezen uitgebracht over invasieve exoten.

• Advies over gele bieslelie in Nederland
  Sinds de sierplant gele bieslelie in 2005 voor het eerst in Nederland in het wild is waargenomen, neemt het aantal groeiplekken toe, ook in natuurgebieden. De plant is op een aantal locaties zeer dominant aanwezig. Omdat de effecten hiervan op de biodiversiteit onbekend waren heeft BuRO een onderzoek laten uitvoeren naar de risico's van de soort. BuRO adviseert LVVN om maatregelen te nemen om introducties en verdere verspreiding van gele bieslelie tegen te gaan, vanwege de risico's van gele bieslelie voor de biodiversiteit.

• Advies over landplatwormen in Nederland
  Tijdens een veldonderzoek in enkele kassen en tuinen werden in korte tijd enkele soorten landplatwormen ontdekt die niet eerder in Nederland waren waargenomen. Omdat er nog weinig bekend is over landplatwormen in Nederland is in opdracht van BuRO een aanvullende verkenning uitgevoerd. Van landplatwormen is bekend dat meeliften met internationaal transport van potplanten en daarom is gezocht in kassen waar veel potplanten worden geïmporteerd. In 16 van de 25 onderzochte kassen zijn 125 individuele landplatwormen gevonden, waarvan 101 uitheemse. Ten opzichte van 2020 zijn drie nieuwe uitheemse landplatwormsoorten waargenomen. De Nieuw-Zeelandse landplatworm (Arthurdendyus triangulatus), de enige landplatworm die op de Unielijst van invasieve soorten staat, is niet gevonden. Van een soort die mogelijk op de Unielijst komt, de grote gevlekte landplatworm (Obama nungara), zijn 29 exemplaren aangetroffen in 3 kassen en sinds 2020 is de soort op zeker vier plaatsen in Nederland in tuinen gemeld. BuRO adviseert LVVN om in het 'Aanvalsplan invasieve exoten' aandacht te besteden aan de risico's van meeliftende exoten zoals landplatwormen.
• Advies over de update horizonscan invasieve exoten 2022
  Eén van de taken van BuRO is het signaleren van mogelijke nieuwe exoten die een gevaar kunnen vormen voor de Nederlandse natuur. In 2014 is in opdracht van BuRO voor het eerst verkend welke exoten in de nabije toekomst vanuit het buitenland in Nederland kunnen worden geïntroduceerd. Sinds de horizonscan in 2014 is het aantal waargenomen soorten exoten in Nederland snel toegenomen. Daarom is in 2022 opnieuw onderzocht welke nieuwe soorten mogelijk in de komende jaren van belang worden voor Nederland. Eén van de adviezen is om de resultaten van de nieuwste horizonscan te gebruiken in het exotenbeleid.
• Advies over de mogelijke opkomst van de geaderde stekelhoren
  Door een recente vondst van eikapsels is de verwachting dat de geaderde stekelhoren zich in de Noordzee kan voortplanten.

Monitoring invasieve exoten

Het is belangrijk om nieuwe exoten in Nederland snel te ontdekken. Verder is het belangrijk te kijken naar het precieze verspreidingsgebied van een exoot in Nederland. Diverse organisaties voeren daarom jaarlijks monitoringsprojecten uit in opdracht van BuRO of in het kader van het Netwerk Ecologische Monitoring.

In 2024 is in opdracht van BuRO onderzoek verricht naar de risico's van de plaagmier (Lasus neglectus) voor natuur en drinkwaterwinning in de Waalsdorpervlakte. BuRO schat de schade veroorzaakt door de plaagmier op dit moment in als gering, maar als de kolonie groeit zou deze kunnen toenemen. Daarom heeft BuRO het ministerie van LVVN begin 2025 geadviseerd om doelgroepen die te maken hebben met het verslepen van grond, bouwmaterialen en groenafval te attenderen op de risico's van meeliftende mieren.

Tevens is in opdracht van BuRO onderzoek gedaan naar de verspreiding van termieten in drie gemeenten. De resultaten hiervan zijn door de opdrachtnemer gepubliceerd in artikelen in vakbladen en op Nature Today.

Ook heeft BuRO in 2024 opdracht gegeven voor DNA-onderzoek naar schimmelinfecties met Ophidiomyces ophiodiicola bij ringslangen in het Naardermeer. Daarbij is zowel clade I als clade II van de schimmel aangetroffen. De gevolgen hiervan voor de populatie ringslangen zijn nog niet duidelijk.

Vergroten bewustwording risico's invasieve exoten

Artikelen op Nature Today

De NVWA heeft in 2024 6 artikelen geschreven (vaak in samenwerking met andere organisaties) die op het digitale nieuwsplatform Nature Today zijn geplaatst. Deze artikelen gingen over:

• De veldgids voor invasieve bomen en struiken in Nederland
• Gele bieslelie: een risico voor de Nederlandse natuur
• Herziene veldgids invasieve waterplanten in Nederland
• Verdere opmars van de hooikoortsplant Alsemambrosia in Nederland
• Sterke toename potentiële exoten met hoog risico vraagt om preventie
• Hooikoortsplant Alsemambrosia neemt toe op akkers in Nederland