Binnen het publiek belang Diergezondheid is ons toezicht gericht op het voorkomen en verspreiden van dierziekten en zoönosen. In 2022 lanceerde het kabinet een Nationaal Actieplan versterken zoönosenbeleid. Dat is gericht op het versterken van het zoönosebeleid, waaraan de NVWA meewerkt. In 2023 heeft dit geleid tot uitbreiding van ons werk op het gebied van preventie, monitoring en bestrijding van (nieuwe) dierziekten.
De extra middelen uit het regeerakkoord gebruiken we om ons reguliere toezicht verder te versterken en te vernieuwen. Zo ontwikkelden we in 2023 een meldwijzer voor dierziekten: een webapplicatie waarmee dierhouders, dierenartsen en laboratoria per diersoort of dierziekte kunnen zien óf en waar deze ziekte gemeld moet worden. Daarnaast maakten we uitbraken van dierziekten inzichtelijk via verschillende kaarten, en verrijkten we meerdere webpagina’s om zo de kennis over zoönosen te vergroten.
Daarnaast lag in 2023 de focus op het reinigen en ontsmetten (R&O) van diertransportmiddelen. In een jaar waarin vogelgriep (HPAI) een jaar rond in Nederland bleef en waarin de dreiging van de Afrikaanse varkenspest (AVP) toenam, hielden we R&O hoog op de agenda. Dat deden we via vakberichten, updates van risicolandenlijsten en geüpdate lijsten met toegelaten ontsmettingsmiddelen. We onderzoeken ook hoe we het toezicht op het reinigen en ontsmetten van diertransportmiddelen verder kunnen verbeteren en we werken aan een verschuiving van incidentgedreven toezicht naar preventief toezicht op dierziekten. In 2023 is het nieuwe specifiek interventiebeleid (SPEC) Diergezondheid gepubliceerd. Na intensieve voorbereiding is dit een mooie uitwerking van ons interventiebeleid. Niet alleen voor de bepalingen van de Diergezondheidsverordening, maar ook in relatie tot de veranderde nationale wetgeving voor diergezondheid.
In 2023 is 9% van onze capaciteit besteed aan diergezondheid. De financiers van dit publieke belang zijn: het ministerie van LNV (60%), derden (38%), overige (1%) en het ministerie van VWS (1%).
Jaarplanresultaten
In ons jaarplan voor 2023 zijn resultaten geformuleerd. Hieronder staat per resultaat in hoeverre we die in 2023 hebben behaald.
De geplande verplichte aantallen inspecties I&R voor zowel rund als schaap en geit zijn behaald. In totaal hebben we 909 rundveebedrijven en 1.272 schapen- en geitenbedrijven geïnspecteerd. De aard van de omissies was hoofdzakelijk administratief. Het betrof te late melding van mutaties als geboorte, sterfte of aan- of afvoer van dieren. De projectmatige aanpak waarmee we halverwege het jaar startten, resulteerde in lagere doorlooptijden per inspectie. Begin 2024 bespreken we de resultaten van de in 2023 gestarte evaluatie en bekijken we welke verbeteringen we ook in 2024 kunnen uitwerken en implementeren.
De verhoogde inzet op het behalen van de verplichte aantallen inspecties voor I&R rund en schaap/ geit is ten koste gegaan van de beoogde resultaten op andere trajecten. Zo is minder geïnspecteerd op Q-koorts bij professionele melkveehouderijen en zijn andere projecten zoals I&R paard en I&R kalkoen niet opgepakt, of voortijdig beëindigd. Voor I&R pluimvee zijn 88 inspecties uitgevoerd. De geconstateerde omissies betroffen veelal het niet melden van verplaatsingen van de dieren binnen de daarvoor gestelde termijn van 5 werkdagen.
Het toezicht op I&R kalkoenen is niet uitgevoerd in 2023 vanwege verhoogde inzet op het behalen van de verplichte aantallen inspecties I&R runderen, I&R schapen en I&R geiten. Bij voldoende capaciteit wordt dit in 2024 alsnog uitgevoerd.
Vanuit andere lidstaten komen nog meldingen over diergezondheid-gerelateerde omissies binnen. Dit betreffen meestal 'administratieve omissies', zoals verkeerde diergezondheidsverklaringen aangevinkt in het certificaat. Er zijn geen meldingen van dierziekten die via Nederlandse dieren verspreid zijn. Bij het verzenden van runderen blijft de juiste vermelding van de I&R-nummers op het certificaat een punt van zorg. Invoering van de controleregels in TRACES New Technology leidt tot een nauwgezettere uitvoering van de certificering. Dit heeft in 2023 bijgedragen aan minder binnengekomen meldingen.
Bij de meeste erkende bedrijven zijn de jaarlijkse inspecties, gerelateerd aan de erkenning, volgens de door de Europese regelgeving voorgeschreven frequentie uitgevoerd.
In 2023 hebben wij voornamelijk diertransportmiddelen gecontroleerd die runderen, varkens of pluimvee vervoerden. Bij de transporten met varkens en pluimvee is er een verhoogd risico op Afrikaanse varkenspest en aviaire influenza.
De 2e R&O voor de risicolanden is tijdig aangepast aan de (vele) wisselingen in de dierziektestatus (HPAI en AVP) in de diverse EU-lidstaten. De wijze waarop de sector omgaat met de meldingen van uitgevoerde reiniging en ontsmetting van veevoermiddelen blijft achter en moet sterk verbeterd worden om Nederland te vrijwaren van voornoemde bedreigende dierziekten.
De bestrijding van dierziekten en zoönosen in 2023 vanuit Incident- en Crisisbeheersing (ICB) vergde veel capaciteit. Er zijn bij het NVWA Incident en Crisiscentrum (NVIC) 7.796 dierziektecasus-meldingen binnengekomen waarvan het grootste gedeelte blauwtongmeldingen betrof.
De uitbraak met het blauwtongvirus (BTV serotype 3) begin september heeft de impact op de veehouderijen en voor de internationale handel laten zien. De komende jaren is Nederland niet meer blauwtongvrij, waardoor de handel van voor blauwtonggevoelige levende dieren en levende producten niet zonder meer kan plaatsvinden. Voor de bestrijding moeten we zoeken naar een goed werkzaam (en geregistreerd) vaccin. Ook wordt door LNV in samenwerking met de sector een knuttenmonitoring overwogen in voorjaar 2024. Het aantal blauwtongbesmetting in 2023 wordt per woonplaats bijgehouden. Op 19-02-2024 waren er over het jaar 2023 6.397 BTV3 positieve dieren gemeld bij NVIC (4.334 PCR BTV3 positieve dieren en 1.563 klinisch positieve dieren).
Vogelgriep is vanaf 2022 van een seizoensfenomeen veranderd in een ziekte die zich het hele jaar kan voordoen. In 2023 waren er weinig vogelgriepuitbraken: 6 pluimveebedrijven en 4 pluimveehobbybedrijven raakten besmet met HPAI H5N1 virus en deze bedrijven zijn door NVIC geruimd.
Op salmonella inspecteerden we 24 keer risicogericht. Omissies waren meestal van administratieve aard.
Voor onderzoek naar zoönotische salmonella is een mooi resultaat behaald in het traject ter verbetering van de werkwijze van de laboratoria die erkend zijn voor onderzoek daarnaar.
Voor Q-koorts zijn 109 publieksbedrijven met schapen en of geiten en 12 professionele bedrijven geïnspecteerd. De vaccinatieverplichting werd onvoldoende nageleefd. In 2024 vragen we hiervoor verhoogde aandacht bij de veehouders.
In verband met andere onderzoeken (onder andere dierenwelzijn en fokkerij), handhavingsverzoeken en het inwerken van nieuwe medewerkers, is het ons in 2023 niet gelukt om alle meldingen over hoog risico rabiës op te pakken. Extra capaciteit was nodig voor (her)controles op de thuisquarantaine. De hoogst prioritaire meldingen over hoog risico rabiës zijn wel opgepakt.
Ook omdat het niet-acteren op andere onderwerpen als welzijn en fokkerij onwenselijk is en niet wordt geaccepteerd door de samenleving, is de beschikbare capaciteit verdeeld over de verschillende onderwerpen, handhavingsverzoeken, meldingen en de hoogste prioritaire meldingen over hoog risico rabiës.
Inspecties diergezondheid
In 2023 voerden we op het gebied van diergezondheid 4.130 inspecties uit bij 3.569 unieke bedrijven. Daarvan kregen 1.117 bedrijven een maatregel opgelegd. De stijging van het aantal inspecties ten opzichte van 2022 komt met name door de verhoogde inzet op het behalen van de verplichte aantallen inspecties voor I&R rund en I&R schaap/geit.
publiek belang
aantal inspecties 2022
aantal inspecties 2023
Voedselveiligheid*
34.171
33.657
Productveiligheid
3.158
3.221
Tabaks- en alcoholontmoediging
6.792
6.371
Diergezondheid**
3.477
4.130
Dierenwelzijn**
4.324
3.843
Plantgezondheid
3.670
4.132
Natuur en milieu
9.659
8.548
*exclusief het toezicht op het slachtproces in slachthuizen
**exclusief het toezicht op slachthuizen en het toezicht tijdens certificering voorafgaand aan de verplaatsing van dieren naar het buitenland
Diergezondheid in de media
Blauwtong en vogelgriep
In 2023 schonken de media vooral aandacht aan de uitbraak van de dierziekte blauwtong. De laatste keer dat dit virus in Nederland voorkwam was in 2009. We kwamen meermaals in het nieuws vanwege de monitoring van de besmettingen en een onderzoek van het Centrum Monitoring Vectoren (CMV) naar welke soorten knutten de ziekte verspreiden. Ook was er aandacht voor de uitbraak van vogelgriep op meerdere locaties in Nederland en, als gevolg daarvan, het op- en afschalen van maatregelen om verdere verspreiding tegen te gaan.
Sociale media
Tijdens de blauwtonguitbraak hebben we via sociale media onze achterban geïnformeerd. Zo gaven we informatie over de dierziekte en plaatsten we een animatie over hoe blauwtong zich verspreidde over Nederland.
Ook besteedden we aandacht aan het voorkomen van het meenemen van dierziekten als rabiës (Instagram, Facebook, X) en Afrikaanse varkenspest (Instagram, Facebook, X) naar Nederland als onderdeel van onze campagne ‘Ik ga op reis en neem niet mee’.
