Meldingen onveilige levensmiddelen visketen 2017-2020
U ziet hier de meldingen die bij ons gedaan worden over onveilige levensmiddelen (vis, schaal- en schelpdieren en -gerelateerde producten) vanuit bedrijven en bevoegde autoriteiten uit andere landen.
Ondernemers moeten bewust zijn van mogelijke relevante gevaren, zowel microbiologisch als chemisch als fysiek. Ook moeten ondernemers deze gevaren zoveel mogelijk voorkomen. De aanwezigheid van een micro-organisme of een chemische verontreiniging is echter niet altijd te voorkomen. Het is wel belangrijk dat als hierdoor een onveilig levensmiddel ontstaat, de juiste corrigerende acties worden ondernomen.
Meldplicht onveilig product
Volgens artikel 14 van de Algemene levensmiddelverordening (ALV) wordt een levensmiddel als onveilig gezien als het schadelijk is voor de gezondheid, of ongeschikt is voor menselijke consumptie. Volgens artikel 19 van de ALV, hebben ondernemers een meldplicht als ze vermoeden dat het levensmiddel dat zij hebben ingevoerd, geproduceerd, verwerkt, vervaardigd of gedistribueerd, onveilig is.
Dit kan zijn omdat er bijvoorbeeld een maximumlimiet is overschreden of dat op het etiket niet alle allergenen vermeld staan die in het product zitten. Naast de melding bij de NVWA moet het bedrijf passende maatregelen nemen om te voorkomen dat het mogelijk onveilige product op de markt komt of blijft. Daarbij kan het nodig zijn dat de consument gewaarschuwd wordt.
Typen meldingen
We maken op deze pagina onderscheid tussen 2 typen meldingen over onveilige levensmiddelen:
- GFL-meldingen:
Op grond van artikel 19 van de Algemene levensmiddelverordening (ALV) (Ook wel General Food Law, GFL), moeten bedrijven melding bij ons doen als zij reden hebben om aan te nemen dat zij een onveilig levensmiddel hebben verkocht, en moeten zij passende maatregelen nemen. Deze meldingen worden 'GFL-meldingen' genoemd. - RASFF-meldingen:
Dit zijn meldingen van bevoegde autoriteiten uit andere lidstaten, die worden geregistreerd in RASFF (Rapid Alert System for Food and Feed). Wij ontvangen deze meldingen vanuit het RASFF contact point van de Europese Commissie wanneer de onveilige levensmiddelen geleverd zijn aan een Nederlands levensmiddelenbedrijf. Ook melden wij aan RASFF als een onveilig levensmiddel vanuit Nederland aan bedrijven uit andere landen is geleverd.
De GFL- en RASFF meldingen gaan meestal over levensmiddelen die niet aan de wettelijke eisen voldoen, zoals overschrijdingen van wettelijke criteria (microbiologisch) of maximum limieten (chemisch) of onjuiste etikettering als dit leidt tot een onveilig levensmiddel (bijvoorbeeld niet gedeclareerde allergenen).
Overige voedselveiligheidsmeldingen, zoals meldingen aan ons van consumenten die ziek zijn geworden na het nuttigen van een levensmiddel of een gerecht, hebben we niet meegenomen op deze pagina.
Regelgeving levensmiddelen
GFL-meldingen
Volgens de ALV (Ook wel General Food Law, GFL), moeten levensmiddelenbedrijven ervoor zorgen dat de levensmiddelen in alle stadia van de productie, verwerking en distributie in de bedrijven die onder hun beheer vallen voldoen aan de voorschriften in de levensmiddelenwetgeving die van toepassing zijn. Wij zien hierop toe.
Heeft een bedrijf mogelijk onveilige levensmiddelen verkocht, of heeft een ondernemer deze in opslag, dan moet het bedrijf dit melden aan ons (GFL-melding). Het bedrijf moet passende maatregelen nemen om het gevaar weg te nemen, bijvoorbeeld door de betreffende partij van het levensmiddel uit de handel te halen.
Ook moet het bedrijf haar afnemers en leverancier hierover informeren. Wij beoordelen de GFL-melding van het bedrijf en controleren of het bedrijf zijn verantwoordelijkheid neemt en of het bedrijf de juiste maatregelen neemt om risico's voor consumenten te voorkomen.
Jaarlijks worden er in Nederland zo'n 1.600 (2017) tot 2.100 (2020) dossiers (voor het begrip dossiers zie GFL- en RASFF dossiers) aangemaakt op het gebied van microbiologie, chemie en etikettering. Voor vis, schaal- en schelpdieren werden circa 200 (2017) tot 280 (2020) dossiers behandeld. Dossiers die worden aangemaakt tijdens incidenten zijn hierbij niet meegeteld.
RASFF-meldingen
Naast de nationale GFL-meldingen door bedrijven worden er ook meldingen gedaan vanuit andere bevoegde autoriteiten in Europa, de RASFF-meldingen (notificaties). RASFF staat voor Rapid Alert System for Food and Feed. Wanneer een onveilig levensmiddel is verkocht en naar andere lidstaten is gestuurd, moeten autoriteiten hiervan een notificatie doen via een ‘Rapid Alert’.
Hiermee zijn de betreffende lidstaten geïnformeerd en kan toezicht worden ingezet op de acties die door het bedrijfsleven worden genomen om het probleem te herstellen (zoals het uit de handel halen van het levensmiddel).
Jaarlijks worden er in totaal, door verschillende landen, zo'n 4.000 originele notificaties gedaan via het RASFF-systeem. Het aantal notificaties voor vis-schaal- en schelpdieren is de laatste jaren afgenomen, van circa 600 (2016) naar zo'n 400 (2020).
GFL- en RASFF dossiers
Meerdere meldingen kunnen terug te voeren zijn naar eenzelfde probleem, bijvoorbeeld wanneer een met glas verontreinigde partij is uitgeleverd aan meerdere afnemers. Elk bedrijf die deze partij heeft verkocht (of in opslag heeft) is verplicht daar melding van te doen bij ons.
Alle vervolgmeldingen over dezelfde partij, met hetzelfde probleem, vormen samen één dossier (GFL) of vallen onder één referentienummer/de originele notificatie (RASFF). Op deze pagina wordt voor beide gevallen de term dossiers aangehouden.
Een dossier kan bestaan uit meerdere soorten vis, schaal- en/of schelpdieren en typen gevaar/melding, bijvoorbeeld wanneer meerdere soorten partijen zijn verontreinigd met glas of wanneer binnen één partij meerdere problemen worden geconstateerd, bijvoorbeeld overschrijding van de grenswaarde voor histamine en niet toegestaan additievengebruik.
GFL-dossiers
Het aantal GFL-dossiers dat wij behandelen en dat betrekking heeft op producten uit de visketen is gestegen van ongeveer 210 dossiers in 2017 naar circa 280 in 2020. De dossiers betreffen microbiologische, chemische en fysische gevaren.
In figuur 1 ziet u de typen gevaren/meldingen vermeld waarvoor in de periode 2017 tot en met 2020 10 of meer GFL-dossiers zijn geregistreerd. Gevaren die niet specifiek in het figuur benoemd staan vallen onder 'Overige meldingen'. Dit geldt ook voor onderwerpen waarvoor in de periode 2017 tot en met 2020 minder dan 10 GFL-dossiers zijn aangemaakt.
Onder 'Overige dossiers' vallen onder andere verwisseling van vissoorten, het ontbreken van de juiste documenten bij een partij en niet toegestane doorstraling (een proces waarbij met behulp van straling ziekteverwekkers worden gedood om producten veiliger en langer houdbaar te maken).
Onder de groep 'Vreemde voorwerpen' vallen voorwerpen zoals glas, houtsplinters, stukjes plastic en dergelijke die in een levensmiddel kunnen worden aangetroffen, bijvoorbeeld door een productiefout.
Aantal GFL-dossiers (≥10 dossiers in de periode 2017-2020) per jaar per type gevaar/melding voor vis, schaal- en schelpdieren
| Aantal GFL-dossiers | Parasieten | E.coli | Listeria | Salmonella | Norovirus | Overige microbiologie | Histamine | Biotoxinen | Chemische contaminanten | Vreemde voorwerpen | Doorstraling Additieven | Etikettering | Diergeneesmiddelen | Ziek na consumptie | Overige dossiers |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2017 | 4 | 3 | 44 | 10 | 9 | 3 | 11 | 7 | 33 | 3 | 0 | 20 | 7 | 19 | 21 |
| 2018 | 4 | 5 | 57 | 10 | 19 | 3 | 11 | 3 | 14 | 7 | 1 | 42 | 6 | 22 | 23 |
| 2019 | 6 | 12 | 69 | 9 | 5 | 7 | 5 | 3 | 25 | 3 | 0 | 66 | 7 | 17 | 12 |
| 2020 | 2 | 3 | 77 | 8 | 27 | 6 | 7 | 2 | 16 | 4 | 0 | 74 | 10 | 11 | 16 |
In de periode 2017 tot en met 2020 nam vooral het aantal dossiers met betrekking tot Listeria monocytogenes (verder Listeria) toe, als ook het aantal dossiers over etikettering. Het aantal dossiers over chemische contaminanten nam juist af.
In 2017 zijn de meeste dossiers aangemaakt voor Listeria en chemische contaminanten. De meeste Listeria dossiers gingen over zalm (36 procent), voor chemische contaminanten betrof dit voornamelijk kwik in zwaardvis (64 procent). In 2020 gingen veel dossiers over Listeria (waarvan 35 procent in forel) en etikettering.
Onder etikettering vallen bijvoorbeeld problemen met ingrediënten, inclusief allergenen, als ook de hantering/wijze wat betreft de houdbaarheid(sdatum) van levensmiddelen. De toename van het aantal dossiers Listeria en etikettering is waarschijnlijk toe te schrijven aan het aangescherpte toezicht op houdbaarheidsonderzoek (Listeria).
Over de gehele periode 2017 tot en met 2020 zijn de meeste dossiers aangemaakt met betrekking tot Listeria, etikettering en chemische contaminanten. Onder chemische contaminanten vallen bijvoorbeeld chemische stoffen zoals zware metalen en polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK's).
Deze stoffen kunnen in levensmiddelen terecht komen doordat zij tijdens het productieproces worden gevormd of doordat ze in het milieu voorkomen. Sommigen van deze stoffen zijn moeilijk afbreekbaar en hopen zich op in dieren. Met name dieren die hoog in de voedselketen zitten, zoals roofvissen als tonijn en zwaardvis, kunnen hoge gehaltes chemische contaminanten bevatten.
In figuur 2 ziet u de vis, schaal- en schelpdiersoorten waarvoor in de periode 2017 tot en met 2020 10 of meer GFL-dossiers bij ons zijn aangemaakt. Bij de verschillende vis-, schaal- en schelpdiersoorten blijkt dat de meeste dossiers gaan over tonijn (vis), garnalen (schaaldieren) en oesters (schelpdieren).
Uit de beschikbare gegevens blijkt dat soms niet duidelijk is over welke vissoort het gaat, bijvoorbeeld bij vissaus of kibbeling. Deze producten staan in de groep 'Overig vis'. Dit geldt ook voor de vis-, schaal- en schelpdiersoorten waarvoor minder dan 10 dossiers zijn aangemaakt (Overig vis, dan wel Overig schaaldieren en Overig schelpdieren).
Aantal GFL-dossiers per jaar per vis-, schaal- en schelpdiersoort (≥10 dossiers in de periode 2017-2020)
| | Tonijn | Zalm | Garnaal | Zwaardvis | Forel | Haring | Kabeljauw | Makreel | Paling | Pangasius | Sardine | Tilapia | Overig vis | Krab | Overig schaaldieren | Inktvis of octopus | Mantelschelpen | Mossel | Oester | Overig schelpdieren | Overig |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2017 | 29 | 26 | 25 | 23 | 2 | 13 | 2 | 7 | 2 | 2 | 0 | 1 | 0 | 3 | 0 | 1 | 5 | 14 | 14 | 0 | 0 |
| 2018 | 39 | 27 | 23 | 8 | 9 | 14 | 7 | 8 | 4 | 4 | 6 | 1 | 0 | 6 | 0 | 6 | 8 | 16 | 23 | 0 | 0 |
| 2019 | 21 | 34 | 28 | 14 | 10 | 12 | 2 | 10 | 6 | 15 | 2 | 5 | 0 | 3 | 0 | 5 | 3 | 22 | 18 | 0 | 0 |
| 2020 | 29 | 25 | 38 | 2 | 28 | 12 | 3 | 13 | 6 | 20 | 3 | 5 | 0 | 3 | 0 | 6 | 2 | 17 | 23 | 0 | 0 |
| totaal | 118 | 112 | 114 | 47 | 49 | 51 | 14 | 38 | 18 | 41 | 11 | 12 | 0 | 15 | 0 | 18 | 18 | 69 | 78 | 0 | 0 |
In 2017 werden de meeste dossiers aangemaakt voor tonijn, zalm, garnalen en zwaardvis. Voor tonijn betrof dit met name dossiers over additieven (31 procent) en histamine (28 procent). De dossiers met zalm en garnalen gingen voornamelijk over Listeria (respectievelijk 62 procent en 32 procent).
De meeste dossiers voor zwaardvis betrof chemische contaminanten, 91 procent van deze dossiers betrof de aanwezigheid van kwik boven het toegestane maximumgehalte. Met name het aantal meldingen voor tonijn (voornamelijk over additieven en histaminevorming) en zalm (voornamelijk om aanwezigheid van Listeria) neemt vanaf 2017 toe.
In 2020 gingen de meeste dossiers over garnalen, tonijn, forel, zalm en oesters. Bij garnalen gingen de meeste dossiers om etikettering (37 procent), bij tonijn betrof het additieven (45 procent), bij zalm en forel gingen de meeste dossiers om Listeria (72 procent versus 100 procent), bij oesters betrof het voornamelijk de aanwezigheid van norovirus (61 procent).
Voor de gehele periode 2017 tot en met 2020 werden de meeste visdossiers aangemaakt voor tonijn en zalm. Wat betreft schaal- en schelpdieren zijn de meeste dossiers aangemaakt voor garnalen, oesters en mosselen.
RASFF-dossiers
De volgende overzichten gaan over de RASFF-dossiers waar Nederland bij betrokken was als meldend land en land van herkomst (producten die vanuit/via Nederland zijn verkocht aan andere lidstaten) en/of als 'ontvangend' land (producten die vanuit een andere lidstaat aan Nederland zijn verkocht).
Nederland kan ook via twee verschillende routes betrokken zijn, bijvoorbeeld zowel melder als ontvangend land. In figuur 3 ziet u een overzicht van de RASFF-dossiers wat betreft vis, schaal- en schelpdieren van 2017 tot en met 2020 waarbij Nederland betrokken was.
Aantal RASFF-dossiers vis, schaal- en schelpdieren waarbij Nederland betrokken was
| | Door Nederland gemeld of genotificeerd | Nederland betrokken als ontvangend land | Nederland gemeld als land van herkomst product | Geweigerd aan de buitengrens van Europa (Nederland) |
|---|---|---|---|---|
| 2017 | 50 | 38 | 19 | 17 |
| 2018 | 31 | 33 | 18 | 6 |
| 2019 | 24 | 31 | 15 | 4 |
| 2020 | 25 | 15 | 13 | 3 |
Vooral in 2017 lag het aantal RASFF-notificaties door Nederland hoog. De voornaamste reden hiervoor is het hoge aantal notificaties over het voorkomen van kwik in zwaardvis (14 van de 50 notificaties) ten opzichte van de andere jaren.
De partijen die geweigerd werden aan de buitengrens van de EU, gingen vooral om levensmiddelen waarbij de koelketen doorbroken geweest is en de aanwezigheid van niet toegestane diergeneesmiddelen (bijvoorbeeld tegen parasieten) in garnalen uit India.
In figuur 4 ziet u de typen gevaren waarvoor in de periode 2017 tot en met 2020 10 of meer RASFF-dossiers zijn aangemaakt waarbij Nederland betrokken was, zowel microbiologische als chemische en fysische gevaren.
Gevaren die niet specifiek in deze figuur benoemd staan vallen onder 'Overige dossiers'. Dit geldt ook voor de dossiers waarvoor minder dan 10 RASFF-dossiers in de periode van 2017 tot en met 2020 zijn aangemaakt. Onder Overige dossiers vallen onder andere doorbreking van de koelketen en kenmerken van bederf.
Aantal RASFF-dossiers (≥10 meldingen in de periode 2017-2020) per jaar per type gevaar/melding voor vis, schaal- en schelpdieren waarbij Nederland betrokken was.
| | Parasieten | E.coli | Listeria | Salmonella | Norovirus | Histamine | Chemische contaminanten | Additieven | Etikettering | Diergeneesmiddelen | Ziekte na visconsumptie | Overige dossiers |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2017 | 3 | 2 | 5 | 9 | 6 | 8 | 24 | 5 | 2 | 8 | 6 | 21 |
| 2018 | 4 | 3 | 7 | 7 | 11 | 4 | 7 | 7 | 6 | 6 | 7 | 17 |
| 2019 | 3 | 3 | 6 | 6 | 3 | 2 | 16 | 5 | 6 | 4 | 2 | 9 |
| 2020 | 1 | 9 | 5 | 4 | 10 | 3 | 6 | 3 | 2 | 5 | 8 | 7 |
In de periode 2017 tot en met 2020 gingen de meeste RASFF-dossiers over de aanwezigheid van chemische contaminanten, norovirus en Salmonella boven de wettelijke limieten. Binnen de groep chemische contaminanten waren de meeste dossiers aangemaakt voor kwik in zwaardvis (60 procent), voor norovirus betrof dit voornamelijk oesters (63 procent) en voor Salmonella vooral garnalen (35 procent) en mosselen (27 procent).
RASFF-dossiers per vis-, schaal- en schelpdiersoort (>10 meldingen in de periode 2017-2020) per jaar waarbij Nederland betrokken was.
| | Tonijn | Zwaardvis | Garnaal | Oester | Makreel | Zalm | Overig vis | Overig schaaldieren | Mossel | Overig schelpdieren |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2017 | 13 | 17 | 11 | 5 | 4 | 5 | 20 | 5 | 4 | 10 |
| 2018 | 9 | 6 | 10 | 12 | 4 | 5 | 15 | 1 | 5 | 5 |
| 2019 | 6 | 9 | 5 | 6 | 3 | 4 | 15 | 1 | 8 | 8 |
| 2020 | 5 | 1 | 9 | 11 | 0 | 2 | 13 | 2 | 3 | 8 |
De meeste RASFF-dossiers in de periode van 2017 tot en met 2020 waarbij een specifieke soort is gemeld, gaan over tonijn, zwaardvis, garnalen en oesters. Bij tonijn gaan de meeste meldingen over histamine (41 procent), bij zwaardvis over chemische contaminanten (kwik) (97 procent). Bij garnalen gingen de meeste meldingen om gebruikte/residuen diergeneesmiddelen (51 procent) en bij oesters over norovirus (62 procent).
Conclusies
Zowel in de GFL- als in de RASFF-dossiers worden de meeste dossiers aangemaakt voor dezelfde vis-, schaal- en schelpdiersoorten in combinatie met hetzelfde gevaar. Dit zijn de combinaties tonijn-histamine, zwaardvis-kwik en oesters-norovirus.
Het aantal RASFF-dossiers bij vis, schaal- en schelpdieren waarbij Nederland betrokken is neemt af sinds 2017. Het aantal GFL-dossiers neemt juist toe.