Herkomstetikettering van levensmiddelen

Het land van oorsprong van een levensmiddel bepaalt u aan de hand van het Douanewetboek, zie ook artikel 60 van Verordening (EU) nr. 952/2013. Goederen die geheel uit 1 land of gebied komen, hebben dat land of gebied als oorsprong. Bij goederen die uit 2 of meer landen of gebieden komen, is het land van oorsprong het land of gebied waar de laatste ingrijpende, economisch verantwoorde verwerking of bewerking heeft plaatsgevonden.

Voorbeeld

Als in Nederland kaas wordt geproduceerd met Duitse melk, dan is Nederland het land van oorsprong van de kaas.

De plaats van herkomst is de plaats waarvan het levensmiddel afkomstig is volgens de aanduiding op het etiket. De plaats van herkomst is niet hetzelfde als het land van oorsprong. Het woord ‘aanduiding’ is breder dan ‘benaming’, het  omvat alle vermeldingen op een etiket, zoals vlaggen en landkaarten die verwijzen naar een specifiek geografisch gebied.

Ook nationale symbolen zoals een nationaal monument (Eiffeltoren), een landschap of een persoon kan de consument opvatten als een aanduiding van de oorsprong of herkomst van het levensmiddel. Dit moet van geval tot geval worden beoordeeld.

Voorbeeld

Voorbeelden zijn Italiaanse koffie of Belgische chocolade, waarvan de koffiebonen en cacaobonen niet afkomstig zijn uit Italië of België. Italië en België zijn dan wel de plaats van herkomst van deze levensmiddelen.

Dat kan allebei. Vermeldingen zoals ‘made in (land)’, ‘vervaardigd in (land)’ en ‘geproduceerd in (land)’ en ‘product of (land)’ zijn in beginsel vermeldingen van het land van oorsprong of de plaats van herkomst van een levensmiddel. Bij het gebruik van deze termen moet u nagaan of u herkomstetikettering moet toepassen voor uw levensmiddel.

Er zijn verschillende vermeldingen op een etiket mogelijk die een geografische term of afbeelding bevatten, maar die u niet hoeft te beschouwen als een vermelding van het land van oorsprong en/of de plaats van herkomst. Hierdoor vallen deze vermeldingen niet onder de regels van herkomstetikettering.

Voorbeelden hiervan zijn:

• in de EU geregelde ‘oorsprongsbenamingen’, zoals beschermde oorsprongsbenamingen (Gouda Holland)
• de naam, handelsnaam en het adres van de exploitant van een levensmiddelenbedrijf die op het etiket moeten staan
• geregistreerde merken (tijdelijk uitgezonderd)
• vermeldingen als ‘verpakt in’ of ‘geproduceerd/vervaardigd door X voor Y’
• vermeldingen van ‘soort’, ‘type’, ‘stijl’, ‘recept’, ‘geïnspireerd door’ of ‘à la’ gevolgd door een geografische vermelding als zij verwijzen naar een recept of naar specifieke kenmerken van het levensmiddel of het productieproduct.

Het primaire ingrediënt is het ingrediënt dat meer dan 50 procent van het levensmiddel uitmaakt óf dat gewoonlijk met de benaming van het levensmiddel wordt geassocieerd en waarvoor in de meeste gevallen een kwantitatieve aanduiding vereist is.

Een levensmiddel kan 1 primair ingrediënt hebben, meer dan 1 primair ingrediënt of geen primair ingrediënt. Als u wilt  bepalen of een levensmiddel 1 of meer primaire ingrediënten heeft, vraagt u zich onder meer af of de vermelding van de oorsprong van een bepaald ingrediënt waarschijnlijk een wezenlijke invloed heeft op de aankoopbeslissingen van de consument. En ook of het ontbreken van de vermelding van oorsprong misleidend zou kunnen zijn voor de consument.

Er zijn 2 soorten herkomstetikettering: verplichte en vrijwillige.

Verplichte herkomstetikettering houdt in dat het land van oorsprong of de plaats van herkomst van het levensmiddel moet worden vermeld:

• als weglating daarvan de consument kan misleiden over het werkelijke land van oorsprong of de plaats van herkomst van het levensmiddel. Dit komt vooral voor als informatie bij of op het etiket een ander land van oorsprong of plaats van herkomst impliceert, bijvoorbeeld Goudse kaas geproduceerd in Duitsland; en 
• voor vlees van varkens, schapen, geiten of pluimvee dat vers, gekoeld of bevroren is.

Er is nog discussie op Europees niveau over de vraag of verplichte herkomstetikettering ook zal worden geïntroduceerd voor andere levensmiddelen, zoals melk en onverwerkte levensmiddelen.

Vrijwillige herkomstetikettering is van toepassing als het land van oorsprong of de plaats van herkomst van het levensmiddel vrijwillig wordt vermeld en deze niet gelijk is aan het land van oorsprong of de plaats van herkomst van het primaire ingrediënt

Voorbeeld: boter

Op het etiket van boter staat een Nederlandse vlag en deze boter is geproduceerd met room uit België.

Als u kiest voor vrijwillige herkomstetikettering, dan moet u aan een aantal regels voldoen.

Geografische termen die deel uitmaken van gebruikelijke en generieke namen die letterlijk de oorsprong vermelden, maar die in het algemeen niet als een vermelding van de oorsprong of plaats van herkomst van het levensmiddel worden gezien, vallen niet onder vrijwillige herkomstetikettering.

Behalve als ze bij de consument de perceptie wekken van een land van oorsprong of plaats van herkomst van het desbetreffende levensmiddel.

Uitzonderingen vrijwillige herkomstetikettering

Voorbeelden van deze uitzonderingen van vrijwillige herkomstetikettering zijn:

• Frankfurter
• Indian Pale Ale
• Chinese tomatensoep
• Engelse drop
• Gelderse worst
• Amsterdamse uitjes
• Franse frietjes
• Duitse biefstuk

Dit soort benamingen verwijst vaak naar een geografische plaats, een regio of een land waar het desbetreffende levensmiddel oorspronkelijk werd geproduceerd of in de handel werd gebracht (met een bepaalde traditie, smaak, receptuur of type product).

In de loop van de tijd zijn het generieke of gebruikelijke benamingen voor een bepaalde categorie levensmiddelen geworden.

Als het land van oorsprong of de plaats van herkomst van een primair ingrediënt niet gelijk is aan het land van oorsprong of de plaats van herkomst van het levensmiddel vermeldt u dat met:

a. een verwijzing naar 1 van de volgende geografische gebieden voor het primaire ingrediënt:

• ‘EU’, ‘niet-EU’ of ‘EU en niet-EU’
• een lidstaat of derde land
• een regio in een lidstaat of derde land dat goed wordt begrepen door de normaal geïnformeerde gemiddelde consument; of

b. de volgende vermelding:

‘(naam van het/de primaire ingrediënt(en)) is/zijn niet afkomstig van (het land van oorsprong of de plaats van herkomst van het levensmiddel)’, of iedere andere soortgelijke formulering met dezelfde betekenis voor de consument.

Wijkt het land van oorsprong of de plaats van herkomst van het levensmiddel af van het land van oorsprong of de plaats van herkomst van het primaire ingrediënt? Dan moet u de informatie over deze afwijking van het levensmiddel en het primaire ingrediënt iedere keer in hetzelfde gezichtsveld vermelden. Daarmee is voor de consument direct duidelijk dat er een verschil is.

Geeft u de herkomst van het levensmiddel bijvoorbeeld via een vlaggetje aan? Dan moet u iedere keer in de buurt van dit vlaggetje de herkomstinformatie geven van het primaire ingrediënt.

De vermeldingen van vrijwillige herkomstetikettering moeten minimaal in een lettergrootte van 1,2 mm (of 0,9 mm als het grootste oppervlakte kleiner is dan 80 cm²). Bovendien moet u de herkomstinformatie over het primaire ingrediënt in een lettergrootte van minimaal 75% van de x-hoogte van de herkomstinformatie van het levensmiddel vermelden.

Het land van oorsprong moet u in woorden vermelden. Een afkorting als ‘UK’ of ‘USA’ mag u alleen gebruiken als deze begrijpelijk is voor de consument.

Bij herkomstetikettering moet u ook voldoen aan de andere eisen uit Verordening (EU) Nr. 1169/2011 en in het bijzonder aan het verbod op misleiding. Hierbij moet u de hele verpakking in aanmerking nemen, omdat consumenten naar het hele etiket kijken.

Kijk voor meer informatie over herkomstetikettering in hoofdstuk 14 van het Handboek Etikettering van levensmiddelen.