Onderzoek naar PFAS in papieren rietjes (2023)

In het kort: PFAS aanwezig in lage gehalten

Ons laboratorium onderzocht 22 papieren rietjes van verschillende merken op de aanwezigheid van PFAS. 21 van de 22 rietjes bleken PFAS te bevatten. Het ging om lage gehalten. De gehalten lagen onder de (algemene) wettelijke limieten die zijn vastgesteld voor PFOA en enkele andere soorten PFAS in consumentenproducten.

Consumenten komen op veel manieren in contact met PFAS. Mogelijk worden ze ook via papieren rietjes blootgesteld aan PFAS. Dat is niet zeker, omdat we niet hebben onderzocht of de PFAS terechtkomen in het drankje dat met een rietje gedronken wordt. Hiervoor bestaat ook nog geen goede onderzoeksmethode. We weten dus ook niet of consumenten daadwerkelijk PFAS binnenkrijgen als ze papieren rietjes gebruiken.

De lage waarden maken het aannemelijk dat de PFAS niet opzettelijk zijn toegevoegd aan de rietjes. Mogelijk zijn de stoffen via (milieu)verontreiniging in de grondstoffen voor de rietjes terecht gekomen.

In de rietjes troffen we ook andere chemische stoffen aan, zoals zware metalen, weekmakers, plantenextracten en koolwaterstoffen. Het lijkt erop dat deze stoffen ook als verontreiniging aanwezig zijn in de rietjes.

Onderzoeksresultaten: chemische analyse

In de Europese Unie geldt sinds juli 2021 een verbod op wegwerpplastic, en dus ook op plastic rietjes. Daarom zijn drinkrietjes tegenwoordig vaak gemaakt van papier of karton. Met chemische stoffen worden de rietjes geschikt gemaakt voor het drinken van vloeistof.

Dit roept de vraag op of er bij de productie chemische stoffen gebruikt worden die een gezondheidsrisico kunnen vormen. Mogelijk worden er PFAS gebruikt om de rietjes waterafstotend te maken. Het is ook mogelijk dat PFAS als verontreiniging aanwezig zijn in het (nieuwe of gerecyclede) papier dat als grondstof wordt gebruikt. Verder kunnen er op gerecycled papier en karton resten van drukinkten zitten. In drukinkten kunnen zware metalen aanwezig zijn, en die kunnen dan ook in de rietjes terechtkomen.

In de periode van mei-juni 2023 onderzocht het Laboratorium voor Chemische en microbiologische Productveiligheid van de NVWA 22 papieren rietjes van verschillende merken. Deze rietjes zijn in Groningen gekocht bij verschillende winkels, variërend van supermarkten tot feestwinkels. Enkele rietjes zijn bemonsterd in horecagelegenheden, waaronder fastfood restaurants. Omdat het om een verkennend onderzoek ging, voerde het laboratorium de bemonstering uit. Omdat de bemonstering niet door inspecteurs was uitgevoerd, kon er niet handhavend worden opgetreden. Dat was in dit geval ook niet nodig.

Het laboratorium onderzocht de rietjes op PFAS en zware metalen. Daarnaast is er een algemene screening uitgevoerd, om te onderzoeken welke chemische stoffen er nog meer in de rietjes zaten.

Onderzoek naar PFAS

PFAS is een verzamelnaam en staat voor poly- en perfluoroalkylstoffen. PFAS hebben handige eigenschappen: ze zijn bijvoorbeeld water-, vet-, vuilafstotend. Daarom worden ze in veel verschillende producten gebruikt.

Tegelijkertijd hebben PFAS ook nadelen. De stoffen worden niet of nauwelijks afgebroken in het milieu. Daardoor komen ze ook in onze voeding terecht. Van sommige PFAS is bekend dat ze een risico vormen voor de gezondheid. Dit geldt bijvoorbeeld voor de stof perfluoroctaanzuur (PFOA). Bij een langdurige te hoge blootstelling kan er onder meer schade aan het immuunsysteem ontstaan. Van veel andere PFAS is nog niet bekend of ze schadelijk kunnen zijn voor de gezondheid. Het gaat om veel verschillende stoffen met verschillende eigenschappen.  Voor 4 PFAS heeft de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA) een gezondheidskundige grenswaarde afgeleid.

Wettelijke eisen

PFAS waarvan bekend is dat ze een risico vormen, worden niet of nauwelijks meer toegepast door producenten. Maar door verontreiniging kunnen ze nog wel in producten terechtkomen. In de POP-verordening (Persistant Organic Pollutants-verordening, oftewel EU-Verordening 2019/1021) staat dat voorwerpen een onopzettelijke verontreiniging mogen bevatten van 0,025 mg/kg PFOA, 1000 mg/kg aan PFOS (perfluoroctaansulfonzuur) en 0,025 mg/kg aan PFHxS (perfluorhexaansulfonzuur). Voor perfluorcarbonzuren (C9-C14) geldt vanaf juli 2023 een verbod vanaf 0,025 mg/kg in voorwerpen (REACH-verordening (EG) nr. 1907/2006).

Om te bepalen of PFAS opzettelijk zijn toegevoegd, kan ook worden gekeken naar het gehalte Totaal Organic Fluor (TOF). Als de TOF-waarde lager is dan 20 mg/kg, is het aannemelijk dat de PFAS niet opzettelijk zijn toegevoegd.

In de Nederlandse warenwetregeling Verpakkingen en gebruiksartikelen staat welke PFAS-verbinding wel mag worden toegevoegd aan papier en karton. We hebben niet onderzocht of deze PFAS-verbinding aanwezig was in de rietjes. In ons laboratorium is dit niet mogelijk. Aanvullende eisen voor het gebruik van PFAS staan in de POP-verordening.  Er is een PFAS-verbod in de maak.

Onderzoeksmethode: LCMSMS-analyse

Het laboratorium voerde de analyse uit met LCMSMS (liquid chromatography with tandem mass spectrometry). Dit is een gevalideerde analysemethode.

Uitkomsten onderzoek

1 rietje was vrij van PFAS. In de andere 21 rietjes troffen we een of meerdere PFAS-verbindingen  aan. 96% van de onderzochte rietjes bevatten dus PFAS.

In de rietjes vonden we vooral perfluorcarbonzuren. Ze worden vaak aangetroffen in het milieu en kunnen als verontreiniging in allerlei producten terechtkomen. Daarnaast zagen we nog 3 PFAS-verbindingen in de rietjes: PFOA, PFNA en PFHxS.

De stoffen die we vonden lagen binnen het bereik van 0,5 tot 17 µg/kg. Dit is ruim onder de grenswaarde die geldt voor PFOA en andere soorten PFAS. De indicatorwaarde voor het opzettelijk toevoegen van PFAS van 20 mg/kg werd ook niet overschreden.

Onderzoek naar zware metalen

Zware metalen zijn elementen als lood, cadmium, kwik, koper, nikkel, zink en arseen. Deze stoffen komen van nature voor in het milieu. Daardoor komen ze ook in onze voeding terecht. Zware metalen worden ook in verschillende producten gebruikt, waaronder drukinkt. Bij hergebruik van papier en karton kunnen deze metalen ook in de nieuwe producten terechtkomen.

Een langdurig te hoge inname van zware metalen kan schadelijk zijn voor de gezondheid. Daarom zijn er per metaalsoort gezondheidskundige grenswaarden vastgesteld door de Europese Autoriteit voor voedselveiligheid (EFSA). Ook is vastgesteld hoeveel metalen er mogen worden afgegeven aan het eten of drinken.

Onderzoeksmethode: ICPMS-analyse

Het laboratorium voerde de analyse uit met ICPMS (Inductively Coupled Plasma Mass Spectrometry).

Onderzoeksresultaten

In de rietjes troffen we verschillende soorten metalen aan.

In de meeste monsters vonden we hoge gehaltes aluminium, mangaan, ijzer, strontium en barium aan. Dit zijn allemaal metalen die niet zo schadelijk zijn voor de gezondheid.

Risicovolle metalen troffen we niet aan in de rietjes, of alleen op een heel laag niveau. Dit laatste gold voor de metalen lithium, boor, vanadium, chroom, nikkel, zink, zirkonium, molybdeen, cerium en lood.

Algemene screening op chemische stoffen in papieren rietjes

Voor de algemene screening extraheerden we de rietjes eerst met 2 verschillende oplosmiddelen. Daarna pasten we een GCMS-methode (gas chromatography–mass spectrometry) toe.

Onderzoeksresultaten

Wij troffen verschillende chemische stoffen aan.

• weekmakers: chemische stoffen die producten van kunststof zacht en buigzaam kunnen maken en kunnen voorkomen in gerecycled papier en karton
• plantenextracten: plantaardige stoffen die van nature aanwezig zijn in diverse planten
• koolwaterstoffen: stoffen die van nature voorkomen in planten, en ook aan een product toegevoegd kunnen worden om een bepaalde eigenschappen aan een product te geven

De meeste van deze stoffen vallen in de categorie NIAS: non-intentionally added substances. Dit zijn stoffen die niet opzettelijk worden toegevoegd, maar als verontreiniging aanwezig kunnen zijn.

Vervolgaanpak

Er zijn heel veel consumentenproducten met PFAS. Bij normaal gebruik van producten met PFAS is er niet meteen een gezondheidsrisico. De hoeveelheden PFAS die iemand binnenkrijgt vanuit consumentenproducten zijn over het algemeen klein. In Nederland krijgen mensen vanuit voedsel en kraanwater wel meer PFAS binnen dan wenselijk is. Dit blijkt uit onderzoek van het RIVM uit 2021. 

Het is wenselijk dat de blootstelling aan PFAS zo laag mogelijk is, ook de blootstelling vanuit consumentenproducten. Daarom werkt Nederland samen met andere EU-lidstaten aan een verbod op de productie en gebruik van PFAS.

De NVWA zal in de toekomst vaker verkennend onderzoek doen naar PFAS in consumentenproducten. In de toekomst worden er meer productlimieten  voor PFAS in consumentenproducten opgenomen in de REACH-wetgeving. Vanaf dat moment kunnen wij ook handhavend optreden als er te hoge gehalten in consumentenproducten zitten.